Kapłaństwo

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autorzy hasła: Franciszek ŚLUSARCZYK i ks. Sławomir ZAWADA   

Kapłaństwo – (z gr. ιεραρχία, czyt. hierarchia: od ιερος, czyt. hieros – święty, poświęcony, ἀρχή , czyt. arche – władza; z łac. sacerdotio – kapłaństwo, sacerdos – kapłan: od sacer – święty, dos – uzdolnienie) – władza i funkcja pośredniczenia między Bogiem a ludźmi. W różnych religiach, począwszy od religii pierwotnych, kapłaństwo przyjmuje różne formy i funkcje, zależne od stopnia rozwoju kulturowego, zróżnicowania społecznego i organizacji kultu. W chrześcijaństwie kapłaństwo to przede wszystkim jedyne i niepowtarzalne pośrednictwo Jezusa Chrystusa; to w Jego kapłaństwie – przez akt „namaszczenia Duchem Świętym” – uczestniczą biskupi i prezbiterzy, działając „w zastępstwie Chrystusa” („in persona Christi”); przez kapłaństwo powszechne mają udział w kapłaństwie Chrystusa także wszyscy wierni.

Kapłaństwo w Piśmie Świętym i nauczaniu Kościoła katolickiego

W Starym Testamencie początkowo funkcje kapłańskie spełniali przywódcy rodu, patriarchowie, później kapłaństwo było ograniczone do pokolenia Lewiego, chociaż Izrael żył świadomością, że cały Naród Wybrany stanowi społeczność kapłańską wobec świata. Kapłaństwo Nowego Testamentu różni się od kapłaństwa Starego Testamentu i innych religii co do istoty; rzeczywistość kapłaństwa i jego rozumienie udoskonalił i wypełnił Jezus Chrystus, który przez misterium własnego życia, a zwłaszcza wcielenia i paschy, stał się jedynym i wiecznym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. Kapłaństwo Chrystusowe jest wypełnieniem i przekroczeniem wszelkiego dawnego kapłaństwa.

W Kościele katolickim kapłaństwo realizuje się na dwa sposoby: jako kapłaństwo wspólne wszystkich ochrzczonych i kapłaństwo hierarchiczne . Na mocy Chrystusowego odkupienia wszyscy ochrzczeni, łącznie z kapłanami, tworzą lud kapłański wezwany do uczynienia ze swego życia daru dla Boga (funkcja kapłańska), dawania świadectwa o Chrystusie i głoszenia go życiem (funkcja prorocka) oraz panowania nad sobą i rozwijania życia moralnego w sobie i otoczeniu (funkcja królewska).

Nauczanie Jana Pawła II nt. kapłaństwa

Aspekty moralne

Już na początku posługiwania Kościołowi Jan Paweł II zwrócił się do wszystkich kapłanów, dając wyraz wiary w kapłańskie posługiwanie, i nakreślił najważniejsze kwestie dotyczące kapłaństwa. Odwołał się do tradycji nauczania Kościoła na temat kapłaństwa, w szczególności zaś do nauki Soboru Watykańskiego II , do encykliki Pawła VI Sacerdotalis coelibatus (1967), a także do dokumentu Synodu Biskupów z 1971 roku De sacerdotio ministeriali. Znamiennym rysem papieskiego nauczania o kapłaństwie są listy kierowane do kapłanów na Wielki Czwartek, rozważania poświęcone kapłaństwie w cyklu katechez trynitarnych oraz adhortacja Pastores dabo vobis, a także osobiste świadectwo Jana Pawła II zawarte w książkach: „Dar i Tajemnica: w pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich” oraz „Wstańcie, chodźmy!”.

Papież osadza kapłaństwo głęboko chrystologicznie. Jego zdaniem, kapłaństwo stanowi osobistą godność i własną misję Syna Bożego Jezusa Chrystusa, mającą swoją podstawę w tajemnicy wcielenia. Kapłaństwo jest objawieniem całkowicie bezinteresownego i nieskończonego miłosierdzia Bożego. Stało się ono „propter nos et propter nostram salutem”. W kapłaństwie Chrystusowym mają uczestnictwo wybrani przez Niego kapłani, którzy posłani „na świat”, stają się tajemniczym przedłużeniem i uobecnieniem jego Osoby. Działają oni „in persona Christi”. Przez dar Chrystusowego kapłaństwa człowiek odzyskał nie tylko Boga, ale także odzyskał siebie, odzyskał więź z ludzkością, światem i historią. Chrystus − w tych, których posłał −idzie przez ziemię, przez historię, tworząc ją i ustalając jej kierunek.

Kapłaństwo naznaczone jest krzyżem Chrystusa. Na krzyżu trzeba umrzeć sobie – twierdzi Jan Paweł II i dodaje: bez tego nie ma pełni kapłaństwa . Gdzie jest Chrystus, tam jest krzyż. Gdzie jest krzyż tam jest ofiara. Chrystus podwyższony na krzyżu gromadzi w jedno rozproszone dzieci Boże . Kapłaństwo Chrystusowe sprawia, że ludzkość przestaje być amorficznym tłumem, a staje się Ciałem Chrystusa, Kościołem. Na krzyżu – uczy Jan Paweł II – Syn Boży dokonał odkupienia świata. I poprzez tę tajemnicę każdy krzyż, który dźwiga człowiek, nabiera niepojętej po ludzku godności. Staje się znakiem zbawienia dla tego, kto go dźwiga, a także dla innych .

Jan Paweł II – w nawiązaniu do Soboru Watykańskiego II – przypomniał, że kapłaństwo posiada trojaki wymiar: jest posłannictwem proroka, kapłana i króla. Kapłaństwo – poprzez sakrament święceń – staje się osobistym udziałem każdego kapłana i zostaje wypisane na wieki w jego duszy jako niezatarte znamię. Ów szczególny charakter kapłaństwa Chrystusowego, w którym uczestniczą biskupi i prezbiterzy, różni się istotą, a nie tylko stopniem, od powszechnego kapłaństwa wiernych i tłumaczy wymowne słowa św. Pawła Apostoła, że kapłan z ludzi brany, dla ludzi bywa ustanawiany . Ostatecznie jednak – uczy Papież – kapłan „wybrany ze świata” zawsze i wyłącznie wzięty jest przez Ojca. Bóg Ojciec bierze ze świata i daje Chrystusowi.

Kapłaństwo sakramentalne ma charakter hierarchiczny i zarazem służebny. Jest posługą względem wierzących. Jest darem dla wspólnoty wierzących pochodzącym od samego Chrystusa, z pełni jego własnego kapłaństwa. Kapłaństwo – zdaniem Papieża – domaga się szczególnej niepodzielności życia i służby. Jan Paweł II twierdzi, że owa niepodzielność stanowi najgłębiej o kapłańskiej tożsamości. Tożsamość i misja – to u Jana Pawła II dwa kluczowe pojęcia, wyznaczające zasadniczy sens pójścia za głosem powołania i uczestnictwa w kapłaństwie Chrystusa. Tożsamość kapłańska ma swoje źródło w Trójcy Przenajświętszej, która się objawia i udziela ludziom w Chrystusie . Ponieważ kapłaństwo sakramentalne jest dane dla nieustannego służenia innym, nie można z niego rezygnować z powodu napotykanych trudności i konieczności poniesienia ofiary.

Kapłaństwo, zbudowane na fundamencie sakramentu, musi być dla drugich wyraźnym i przejrzystym znakiem i drogowskazem. Jest to nadrzędny warunek pasterskiej posługi. Kapłan jako szafarz i świadek Bożych tajemnic nie może poddawać się prądom jego czasów, nie może ulegać różnym formom manipulacji i instrumentalizacji człowieka – twierdzi Jan Paweł II. Przeciwnie, powinien z jednej strony starać się jak najpełniej zrozumieć czas, w którym wypełnia swoje posłannictwo, a z drugiej – powinien stale powracać, do Tego, który jest Panem ludzkich dziejów: do Chrystusa, jako fundamentu życia moralnego. Ostatecznie – przekonuje Papież – zawsze potrzebny ludziom okaże się kapłan, który głęboko wierzy, który odważnie wyznaje, który żarliwie się modli, który z całym przekonaniem naucza, który służy, który wdraża w swe życie program ośmiu błogosławieństw, który umie bezinteresownie miłować, który jest bliski wszystkim, a w szczególności najbardziej potrzebującym .

W hierarchiczne kapłaństwo Kościoła łacińskiego wpisany jest od stuleci dar bezżenności dla Królestwa niebieskiego. Papież naucza, że kapłan poprzez swój celibat staje się człowiekiem dla drugich w inny sposób niż każdy mężczyzna, który wiążąc się węzłem małżeńskim z kobietą, staje się jako mąż i ojciec „człowiekiem dla drugich”, ale tylko w zasięgu swojej rodziny. Celibat jest znakiem wolności, która służy innym. W tym znaczeniu Papież mówi o cudownej wymianie darów, jaka dokonuje się między Bogiem a człowiekiem. Człowiek oddaje Chrystusowi swoje człowieczeństwo, by mógł się On nim posłużyć jako narzędziem zbawienia. Chrystus zaś przyjmując ten dar, czyni owego człowieka jakby swoim „alter ego” . Celibat jest sposobem życia, który człowiek wybiera świadomie i dobrowolnie, aby służyć temu, co dotyczy Królestwa. […] Dawać świadectwo Królestwu Bożemu, świadczyć o nim znakiem bezżenności – czyli znakiem oczekiwania na jedynego Oblubieńca i oczekiwania na Miłość, źródło wszelkiej prawdziwej miłości – oznacza „pozostać samotnym, ażeby inni nie byli samotni” .

Jan Paweł II wskazuje wyraźnie na zależność istniejącą między kapłaństwem i Eucharystią. Kapłaństwo służebne – twierdzi Papież – ma swoje źródło, żyje, działa i przynosi owoce „de Eucharistia” , i dodaje: Nie ma [...] Eucharystii bez kapłaństwa, tak jak nie istnieje kapłaństwo bez Eucharystii . Papież pisze do kapłanów: Ta sama tajemnica uświęcenia i miłości, dzieło Ducha Świętego, przez które chleb i wino stają się Ciałem i Krwią Chrystusa, działa w osobie kapłana w momencie święceń kapłańskich. Istnieje zatem specyficzna wzajemność pomiędzy Eucharystią a Kapłaństwem, wzajemność, która sięga z powrotem do Wieczernika: chodzi o dwa sakramenty ustanowione równocześnie, związane ze sobą nierozerwalnie aż do końca świata . Nie tylko kapłaństwo służebne jest ściśle powiązane z Eucharystią – twierdzi Papież – również kapłaństwo powszechne wszystkich ochrzczonych zakorzenia się w tym samym misterium .

Kapłaństwo służebne zostało wpisane w tajemnicę Chrystusowego odkupienia. Świadomość odkupienia przejawia się poprzez szczególną intensywność przebaczenia i odpuszczenia grzechów. Kapłani Nowego Przymierza stali się po apostołach uprawnionymi szafarzami sakramentu pokuty i pojednania. Więcej – Jan Paweł II nazywa kapłanów sługami pojednania z Bogiem, które raz na zawsze zostało dokonane w Chrystusie. To w posłudze konfesjonału kapłani odnajdują niczym niezastąpiony wyraz i sprawdzian służebnego kapłaństwa . Brak gotowości sprawowania sakramentu pokuty i pojednania oraz wychodzenia naprzeciw tym, którzy o ten sakrament proszą, byłby bolesnym znakiem zaniku świadomości duszpasterskiej u tego, kto na mocy święceń kapłańskich winien odzwierciedlać w sobie postać Dobrego Pasterza .

Jan Paweł II podkreśla konieczność modlitwy w życiu kapłańskim, a wraz z modlitwą wymóg stałej pracy nad sobą: „formatio permanens”. Jako wzór modlitwy Ojciec Święty stawia Maryję. Odnośnie zaś formacji, Papież stwierdza, że winna to być formacja wewnętrzna, zmierzająca do pogłębienia życia duchowego kapłana, jak również duszpasterska i intelektualna (teologiczna i filozoficzna). Kapłan jako nauczyciel wiary i moralności musi być skutecznym i przekonującym świadkiem Jezusa Chrystusa. Żyć w pełni swoim kapłaństwie oznacza mieć świadomość daru, który ono stanowi, daru, który został kapłanowi zadany i za który ciągle musi odpowiadać.

Aspekty społeczne

Ojciec Święty ukazuje naturę i misję kapłaństwa służebnego i życie duchowe kapłanów, następnie powołanie kapłańskie w duszpasterstwie Kościoła oraz trud wszechstronnej formacji kandydatów do kapłaństwa. Jan Paweł II przypomina, iż Bóg obiecał Kościołowi, że da mu nie jakichkolwiek pasterzy, ale pasterzy »według swego Serca«. Tego oczekuje również powierzona pasterzom Boża owczarnia, bo ludzie nie chcą być częścią anonimowego, przelęknionego tłumu, chcą zostać rozpoznani i wezwani po imieniu, chcą iść bezpiecznie po ścieżkach życia, chcą, by ich odnaleziono, jeśli się zagubią, by ich kochano, chcą otrzymać zbawienie jako najwyższy dar Bożej miłości: to właśnie czyni Jezus Dobry Pasterz – a wraz z Nim kapłani . Głęboka, osobista i stała więź z Chrystusem jest więc jedyną drogą, na której kapłan rozpoznaje swoją tożsamość oraz misję, jaką ma do spełnienia we wspólnocie Kościoła.

Istotne zadania dla współczesnych kapłanów zawiera dokument Kongregacji ds. Duchowieństwa z 1999 roku: Kapłan głosiciel słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa. W formie świadectwa zadania te ujawnia Jan Paweł II w swej kapłańskiej autobiografii Dar i Tajemnica. Snując refleksję nad tym, co znaczy być kapłanem dzisiaj, sygnalizuje jego istotne rysy w postaci podjętych kolejno tematów: „Naprzeciw ludzkim oczekiwaniom”, „Szafarz miłosierdzia”, „Człowiek obcujący z Bogiem”, „Powołany do świętości”, Cura animarum, „Człowiek Słowa Bożego”, „Pogłębianie wiedzy”, „Dialog z myślą współczesną”. Jan Paweł II dostrzega w kapłańskim powołaniu „ogromny Boży Dar, a zarazem wielką Tajemnicę Jego Mądrości i bezgranicznej Miłości do świata”.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Pastores dabo vobis, 12
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II, Kościół, 55-75
• Listy Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich kapłanów Kościoła na Wielki Czwartek 1979; 1983; 2004
• Mulieris dignitatem, 1
• Przemówienie Myśli o kapłaństwie, Rzym, 30.04.1982
• Homilia Tożsamość i misja, Ars, 6.12.1986
• Jan Paweł II, Dar i Tajemnica: w pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich
• Andre Frossard, Nie lękajcie się: rozmowy z Janem Pawłem II
• Jan Paweł II, Wstańcie, chodźmy!
• K. Wojtyła, Elementarz dla wierzącego, wątpiącego i szukającego
• Bibliografia wypowiedzi Jana Pawła II z lat 1978-1996 na temat kapłaństwa, Ethos 10/1997 nr 2-3(38-39)

Inne dokumenty Kościoła

• Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów, Watykan 1994
• Kongregacja ds. Duchowieństwa, Kapłan głosiciel słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, Watykan 1999
• Kongregacja ds. Duchowieństwa, Kapłan: pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Kapłaństwo katolickie [w:] Od wiary do teologii: dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969-1996, Kraków 2000

Publikacje innych autorów

• Stanisław Nagy, Z ludzi brany, dla ludzi bywa ustanawiany, Ethos 10/1997 nr 2-3(38-39)
• Sławomir Nowosad, Między Wieczernikiem a Kalwarią: Jana Pawła II wielkoczwartkowe listy do kapłanów [w:] tamże
• Jan D. Szczurek, Kapłaństwo służebne według listów Jana Pawła II [w:] tamże
• Janusz Nagórny, Kapłaństwo w służbie Ludowi Bożemu [w:] Servo veritatis: materiały Międzynarodowej Konferencji dla uczczenia 25-lecia pontyfikatu Jego Świątobliwości Jana Pawła II. Uniwersytet Jagielloński 9-11 października 2003 r., Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2003
• Leszek Slipek, Droga ku Chrystusowi: jak podążać za przesłaniem Tego, którego śladem szedł Jan Paweł II, Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 2006
• Jan Daniel Szczurek (red.), Kapłaństwo służebne w życiu i nauczaniu Jana Pawła II: sympozjum naukowe z okazji 50-lecia święceń kapłańskich Jana Pawła II, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 1997
• Anna Matusiak (red.), Moje kapłaństwo - moje życie: świadectwa kapłanów, napisane w odpowiedzi na listy Jana Pawła II, Wydawnictwo eSPe, Kraków 2009
• Wojciech Zyzak, Kapłaństwo prezbiterów : studium nauczania Jana Pawła II, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, Kraków 2010
• Jan Machniak, Kapłaństwo w życiu i nauczaniu Jana Pawła II: sympozjum z okazji 90-lecia urodzin, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, Kraków 2010
• Graziano Borgonovo (red.), Giovanni Paolo II e la formazione sacerdotale, Cantagalli, Siena 2007
• J. Warzeszak, U podstaw gorliwości kapłańskiej w nauczaniu Jana Pawła II, Warszawa 1989;
• J. Wątroba, Permanentna formacja duchowa kapłanów, Częstochowa 1999; Zasady formacji kapłańskiej w Polsce, Częstochowa 1999.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o kapłaństwie

Rozważamy kapłaństwo Chrystusa w szczególnej perspektywie, związanej z Jubileuszem Wcielenia. Jubileusz wzywa nas do kontemplowania w Chrystusie wewnętrznej więzi istniejącej między Jego kapłaństwem a tajemnicą Jego Osoby. Kapłaństwo Chrystusa nie jest «przypadkowe», nie jest zadaniem, którego mógłby On nie podjąć, ale jest wpisane w Jego tożsamość Wcielonego Syna, Człowieka-Boga. W relacjach między ludzkością a Bogiem wszystko dokonuje się od tej pory przez Chrystusa: «Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie» (J 14, 6). Dlatego Chrystus jest kapłanem wiecznego i powszechnego kapłanstwa, którego figurą i przygotowaniem było kapłanstwo pierwszego Przymierza (por. Hbr 9, 9). Chrystus sprawuje je w pełni od chwili, gdy jako najwyższy kapłan zasiadł «po prawicy tronu Majestatu w niebiosach» (Hbr 8, 1). Od tamtego czasu zmienił się sam status kapłaństwa wśród ludzi: nie istnieje już inne kapłaństwo, jak tylko jedyne kapłaństwo Chrystusa, są natomiast różne sposoby uczestnictwa w nim i sprawowania go.

— List do Kapłanów na Wielki Czwartek 2000 r., 7

W tym właśnie obliczu Chrystusa powinny być utkwione oczy chrześcijan z wiarą i miłością. Ta właśnie „kontemplacja” stała się punktem wyjścia i odniesienia dla Ojców Synodu, którzy rozważali zagadnienie formacji kapłanów we współczesnym świecie. Ów problem można rozwiązać jedynie po przemyśleniu celu, do którego zmierza formacja. A jest nim kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, inaczej mówiąc kapłaństwo służebne w Kościele jako uczestnictwo w kapłaństwie Jezusa Chrystusa. Poznanie natury i misji kapłaństwa służebnego jest niezbędnym warunkiem, a jednocześnie bezpiecznym przewodnikiem i decydującym bodźcem do rozwoju duszpasterskiej działalności Kościoła, zmierzającej do budzenia i rozeznawania powołań kapłańskich oraz formacji kandydatów do posługi kapłańskiej.

— Pastores dabo vobis, 9

Kapłaństwo służebne! Wszyscy mamy w nim udział, a dziś chcemy wznieść do Boga jednogłośny hymn wdzięczności za ten Jego niezwykły dar. Dar dla wszystkich czasów i dla ludzi wszystkich ras i kultur. Dar, który odnawia się w Kościele dzięki niezmiennemu miłosierdziu Bożemu oraz dzięki ofiarnej i wiernej odpowiedzi wielu ułomnych ludzi. Dar, który nie przestaje zdumiewać tych, co go przyjmują. Po ponad pięćdziesięciu latach kapłańskiego życia głęboko odczuwam potrzebę wielbienia Pana Boga i dziękowania Mu za Jego niezmierzoną dobroć. Myślą wracam w tej chwili do jerozolimskiego Wieczernika, gdzie podczas niedawnej pielgrzymki do Ziemi Świętej dane mi było sprawować Mszę św. Tam właśnie moje i wasze kapłaństwo zrodziło się z umysłu i z Serca Chrystusa. Dlatego też właśnie z owej «sali na górze» skierowałem List do kapłanów na Wielki Czwartek, który dzisiaj symbolicznie przekazuję wam raz jeszcze.

— Homilia Ojca Świętego podczas Mszy św. w jego 80-te urodziny

(...) w modlitwie ułożonej na tegoroczny Wielki Czwartek, nawiązując do stroju duchownego prosiłem Boga: „Spraw, abyśmy Ducha Twego nie zasmucali... tym, co ujawnia się jako chęć ukrycia swego kapłaństwa przed ludźmi, a zatem unikaniem jego oznak zewnętrznych”. Posłani przez Chrystusa, aby głosić Ewangelię, mamy do przekazania orędzie, które się wyraża zarówno w słowach, jak i w znakach zewnętrznych, zwłaszcza w dzisiejszym świecie, który jest tak wrażliwy na jeżyk obrazów. Strój kapłański, jak również zakonny, posiada szczególne znaczenie dla kapłana diecezjalnego, ma on gównie charakter znaku, który odróżnia go od środowiska świeckiego, w którym żyje; w przypadku zakonnika i zakonnicy wyraża on również charakter konsekracji i ukazuje w oczywisty sposób eschatologiczny cel życia zakonnego. Tak więc strój służy celom ewangelizacji i skłania do zastanowienia się nad rzeczywistością, którą reprezentujemy w świecie oraz nad głoszonym przez nas prymatem wartości duchowych w egzystencji człowieka. Dzięki temu znakowi inni mogą łatwiej dotrzeć do tajemnicy, której jesteśmy nosicielami, do Tego, do którego przynależymy i którego całym naszym jestestwem chcemy przepowiadać.

— List do kardynała Ugo Polettiego w sprawie stroju duchownego, 8 września 1982

Kiedy wspólnota jest pozbawiona kapłana, słusznie poszukuje się jakiejś sposobności, aby były kontynuowane niedzielne celebracje, a osoby konsekrowane i świeccy, którzy przewodniczą swoim braciom i siostrom w modlitwie, wypełniają w sposób godny pochwały powszechne kapłaństwo wszystkich wiernych, oparte na łasce Chrztu św. Takie jednak rozwiązania należy uznawać jedynie za prowizoryczne, na czas, w którym wspólnota oczekuje kapłana.

— Ecclesia de Eucharistia, 32

Zobacz także

• Powołanie kapłańskie Jana Pawła II
• Biskupstwo Karola Wojtyły
• Dar i Tajemnica
• Pastores dabo vobis
• Wstańcie, chodźmy!

Linki zewnętrzne

• Hasło "Kapłaństwo" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich