Doskonałość moralna

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Józef ZABIELSKI 

Doskonałość moralna – (łac. „perfectio” – doskonałość, dokonanie, „moralis” – moralny) – rzeczywistość odniesiona do kategorii ludzkiego działania posiadającego swoją moralną wartość, pełnię pod względem postaw moralnych, w konsekwencji ideał i wzór etyczny.

Doskonałość moralna w zakresie życia moralnego należy odróżnić od doskonałości ontycznej, związanej z naturą danego bytu. Często te dwa pojęcia są mylone: utożsamia się je lub stosuje zamiennie. Doskonałość ontyczna oznacza pełnię bytu i odnosi się tylko do absolutu, a w ujęciu religijnym do Boga. W odniesieniu do innych bytów możemy mówić jedynie o doskonałości względnej, czyli o doskonałości w danym gatunku albo z określonego punktu widzenia. W tym znaczeniu człowiek jako istota stworzona na obraz Boży pozostaje bytem doskonałym w sensie ontycznym, co oznacza pełnię wyposażenia ludzkiej natury, którą otrzymał od Stwórcy. Potwierdza to sam Bóg, który widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre . Człowiek różni się jednak od ontycznej doskonałości swego Stwórcy, w czym wyraża się owa względność rozumienia tego pojęcia. W Bogu też – jako bycie absolutnym i niepodzielnym – doskonałość ontyczna utożsamia się z doskonałością moralną. Człowiek zaś pod względem moralnym pozostaje zawsze w możności i obowiązku doskonalenia się. Stąd też doskonałość moralna jawi się jako normatyw życia ludzkiego o charakterze powszechnym i stałym w okresie ziemskiej egzystencji osoby ludzkiej.

W rozwoju ludzkiej myśli szczególne miejsce pojęcie „doskonałość” zajmuje w filozofii greckiej. Upatrywała ją ona w absolucie i w wiecznych ideach harmonii świata. W znaczeniu moralnym doskonałość rozumiano jako proces – dążenie do pełnej harmonii rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka. W myśli neoplatońskiej ten proces był pojmowany jako przechodzenie od tego, co cielesne, ku temu, co czysto duchowe, aż do kontemplacji osobowego Boga. Natomiast według stoików doskonałość moralna polegała na idealnej zgodności z naturą rzeczy i na nieuleganiu wpływom zewnętrznym i wewnętrznym; stan takiej doskonałości określano mianem „apatheia”. Chrześcijaństwo przejęło zwłaszcza te dwie ostatnie formy doskonałości i przetworzyło je pod wpływem myśli biblijnej.

Chrześcijanie wymóg i wzór doskonałości moralnej odnajdują w Objawieniu Bożym, traktując to jako fundamentalny wyraz woli Stwórcy. W Starym Testamencie Bóg wzywa do doskonałości rozumianej jako świętość, na wzór siebie samego: Bądźcie więc świętymi, bo Ja jestem święty . Chrystus natomiast do wszystkich swoich wyznawców kieruje zobowiązujące wezwanie: Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5,48). Doskonałość moralna w rozumieniu biblijnym oznacza stan religijnomoralnej dojrzałości człowieka, który kocha Boga i bliźniego z całego serca i ze wszystkich sił . Tego rodzaju doskonałość polega na zjednoczeniu człowieka z Bogiem za pomocą wszystkich władz i sposobów ludzkiego działania, wspieranego łaską Boga – Boga w rzeczywistości obdarowującego człowieka owym stanem doskonałości. W tym procesie doskonalenia się uobecnia się wolność osoby ludzkiej, co odpowiada obiektywnemu prawu Bożemu i różnym możliwościom jednostki. Ponieważ doskonałość moralna polega na integracji całego życia w miłości, dla człowieka pielgrzymującego na ziemi pozostaje ona zawsze zadaniem i celem. Skoro jednak człowiek może rzeczywiście wzrastać w łasce Boga , a ten wzrost jest także zadaniem człowieka , to ludzkie dążenie do doskonałości – jako forma posłuszeństwa Bogu i Jego łasce – jest całkowicie uprawnione i konieczne. W rozumieniu Kościoła, zwłaszcza w terminologii kanonizacyjnej, doskonałość moralna nazywana jest też „stanem heroicznym” (heroiczność cnót).

Nauczanie Jana Pawła II nt. doskonałości moralnej

Rozumienie doskonałości moralnej w nauczaniu Jana Pawła II jest wyrazem powszechnego nauczania i życia Kościoła. Doskonałość moralna jest utożsamiana ze świętością, pojmowaną jako fundamentalne zadanie i cel ziemskiego bytowania człowieka. Papież ukazuje doskonałość moralną jako powszechne powołanie, wskazując jednocześnie poszczególne podmioty tej powinności oraz drogi i środki pozwalające ją osiągnąć. Już na początku swego pontyfikatu Jan Paweł II – przypominając świetlane wezwanie Soboru Watykańskiego II do świętości – stwierdził, że obowiązkiem Stolicy Apostolskiej jest wspieranie wszelkimi środkami Ludu Bożego, na owej wstępującej drodze tego Ludu, którego członkowie, „jakiegokolwiek stanu i zawodu, powołani są do pełni życia chrześcijańskiego i do doskonałości miłości: dzięki zaś tej świętości chrześcijan, także w społeczności ziemskiej rozwija się bardziej godny człowieka sposób życia” .

Mając na względzie powszechne powołanie do doskonałości moralnej, Jan Paweł II odnosi ten wymóg do poszczególnych stanów w Kościele. Osobom duchownym przypomina, że ów wymóg dotyczy kapłanów, nie tylko dlatego, że są „w” Kościele, lecz także dlatego, że są „w odniesieniu” do Kościoła, ponieważ są upodobnieni do Chrystusa Głowy i Pasterza, przygotowani do świętej posługi i zaangażowani w nią, ożywieni miłością pasterską . W tej samej kategorii wezwania do doskonałości moralnej sytuują się osoby zakonne. Papież podkreśla, że szczególne doświadczenie światła promieniującego ze Słowa Wcielonego jest niewątpliwie udziałem powołanych do życia konsekrowanego. Profesja rad ewangelicznych czyni ich bowiem znakiem i proroctwem dla wspólnoty braci i dla świata; z pewnością więc pełne zachwytu słowa Piotra: „Panie, dobrze, że tu jesteśmy” (Mt 17, 4), znajdują w nich szczególne echo. [...] W sposób niezwykle wymowny wyrażają całkowite i bezwarunkowe oddanie, które stanowi wewnętrzną dynamikę powołania do życia konsekrowanego . Ten wymóg dążenia do doskonałości moralnej w życiu zakonnym wzmacniany jest jeszcze potrzebą ewangelizacji. Szczere i odnowione dążenie osób konsekrowanych do świętości – przypomina Papież – jest dziś szczególnie potrzebne także dlatego, że należy popierać i umacniać w każdym chrześcijaninie pragnienie doskonałości . Tę samą powinność Jan Paweł II odnosi do ludzi świeckich, przypominając, że celem całej egzystencji świeckiego katolika jest dochodzenie do poznania radykalnej nowości chrześcijańskiej płynącej z Chrztu, sakramentu wiary po to, ażeby móc wypełniać swoje życiowe obowiązki zgodnie z otrzymanym od Boga powołaniem .

Przypomnienie obowiązku dążenia do doskonałości moralnej łączy Jan Paweł II ze wskazaniami dotyczącymi sposobów realizacji owej powinności. Każdy z poszczególnych stanów Kościoła posiada sobie właściwe formy uświęcenia, zgodnie ze swoim powołaniem. Duchowni winni dążyć do doskonałości przede wszystkim przez sprawowane funkcje kapłańskie. Jan Paweł II, przypominając zaproszenie i przestrogę Kościoła, jaką każdy kapłan usłyszał w czasie święceń: Życie swoje dostosuj do tajemnicy Krzyża Pańskiego, wyjaśnia: „Tajemnica”, której prezbiter jest „szafarzem” (por. 1 Kor 4,1), to w końcu sam Jezus Chrystus, który w Duchu jest źródłem świętości i wezwaniem do uświęcenia. Prezbiter powinien przepoić ową „Tajemnicą” całe swoje życie. Stąd potrzeba wielkiej czujności i żywej świadomości. [...] Związek pomiędzy życiem duchowym a sprawowaniem posługi kapłańskiej można wyjaśnić poprzez miłość pasterską będącą darem sakramentu święceń. Posługa prezbitera, właśnie dlatego, że jest udziałem w zbawczej posłudze Jezusa Chrystusa Głowy i Pasterza, musi na nowo wyrażać i urzeczywistniać Jego miłość pasterską, która stanowi zarazem źródło i ducha służby kapłana oraz jego daru z siebie . W życiu zakonnym dążenie do doskonałości moralnej dokonuje się przede wszystkim przez realizację rad ewangelicznych, które wymagają od tego, kto je przyjmuje, zdecydowanej woli całkowitego upodobnienia się do Niego. „Żyjąc w posłuszeństwie, niczego nie posiadając na własność i zachowując czystość”, osoby konsekrowane wyznają, że Chrystus jest Pierwowzorem, w którym wszelka cnota osiąga doskonałość . Specyfiką dążenia do doskonałości osób świeckich jest „świat”, który staje się polem i narzędziem ludzi świeckich w realizacji ich chrześcijańskiego powołania . Jan Paweł II wyjaśnia, że proces uświęcania się ludzi świeckich sprowadza się do tego, by żyli oni wedle Ducha włączeni w rzeczywistość doczesną i poprzez uczestnictwo w działalności ziemskiej. Swoje powołanie do świętości mają rozumieć przede wszystkim jako czytelny znak bezgranicznej miłości Ojca, który ich odrodził do swojego świętego życia. W takim rozumieniu powołanie to jest istotnym i nieodłącznym składnikiem nowego życia otrzymanego wraz z chrztem świętym, a więc konstytutywnym elementem ich godności. Równocześnie powołanie do świętości jest głęboko związane z misją i odpowiedzialnością powierzoną świeckim w Kościele i w świecie .

Realizując swoje powołanie w ramach poszczególnych stanów Kościoła, człowiek osiąga stan doskonałości moralnej – świętość. Jest to właśnie – uczy Jan Paweł II – radość z pełnienia woli Bożej. Do doświadczenia tej radości dochodzi człowiek przez znojną pracę nad sobą, przez wierność prawu Bożemu, wskazaniom Ewangelii. A także nie bez wyrzeczeń. Ta radość staje się udziałem człowieka zawsze i wyłącznie za sprawą Jezusa Chrystusa, Baranka Bożego .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 10; 15; 17
• Pastores dabo vobis 24; 27
• Vita consecrata 15; 18; 39
• Homilia, Rzym, 18 stycznia 1981
• Przemówienie do Kolegium Kardynalskiego, Kurii Rzymskiej i Pracowników Watykanu, 28 czerwca 1982

Publikacje innych autorów

• A. Słomkowski, Powszechne powołanie do świętości, Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 3/1966
• J. Mennessier, Doskonałość chrześcijańska, [w:] Wprowadzenie do zagadnień teologicznych, Poznań 1967
• W. Tatarkiewicz, O doskonałości, Warszawa 1976
• S. Grabska, Doskonałość [w:] Słownik teologiczny. T. 1, red. A. Zuberbier, Katowice 1985
• P. Góralczyk, Powołanie do doskonałości jako zasadniczy rys moralności chrześcijańskiej, [w:] Moralność chrześcijańska, Poznań−Warszawa 1987

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o doskonałości moralnej

W tym kontekście także zakres przykazań, stanowiący podstawowy kodeks moralności chrześcijańskiej, zostaje uzupełniony zakresem rad ewangelicznych, w których w sposób szczególny wyraża się i konkretyzuje Chrystusowe wezwanie do doskonałości: wezwanie do świętości.

— Parati semper. List Apostolski do młodych całego świata z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży

Linki zewnętrzne

• Hasło "doskonałość chrześcijańska" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich