Konsekracja zakonna

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autorzy hasła: o. Andrzej DERDZIUK OFMCap i Eligiusz DYMOWSKI

Konsekracja zakonna – (z łac. consecratio – poświęcenie) – oddanie swego życia na służbę Bogu dla dobra Kościoła; chodzi tu o poświęcenie się całkowite, płynące z umiłowania Boga ponad wszystko . Oddanie się Bogu dokonuje się przez profesję rad ewangelicznych, w której spotyka się działanie powołującego Boga i odpowiedź człowieka. Śluby są wyrazem przymierza, jakie człowiek zawiera z Bogiem, odpowiadając na Jego dar – wezwanie. Wzorem konsekracji jest Jezus Chrystus, który wypełnia wolę Ojca i dokonuje ofiary ze swojego życia. Konsekracja realizuje się przez naśladowanie Chrystusa. Konsekracja zakonna – jako sposób życia potwierdzony przez Kościół – zrodziła się w III wieku pod wpływem anachoretów i pustelników, gromadzili się oni na pustyniach, by oddawać się modlitwie i pokucie. Po zaprzestaniu prześladowań była to droga do świętości, czerpiąca swój radykalizm z pragnienia całkowitego porzucenia świata.

Życie konsekrowane jest trwałą formą życia, w której wierni pod działaniem Ducha Świętego, naśladując wierniej Chrystusa, oddają się całkowicie nade wszystko umiłowanemu Bogu. Poświęcając się dla chwały Boga, budowania Kościoła i zbawienia świata, pragną osiągnąć doskonałą miłość w służbie Królestwa Bożego i, stawszy się w Kościele wyraźnym znakiem, zapowiadać niebieską chwałę . Rozróżnia się instytuty zakonne oraz świeckie instytuty życia konsekrowanego. Zakonnicy żyją we wspólnotach, w których zachowuje się profesję rad ewangelicznych. Świeckie osoby konsekrowane dają świadectwo w swoim świeckim stanie. Obecnie rozwija się praktyka konsekracji dziewic oraz wdów i wdowców, którzy żyjąc w świecie, składają ślub czystości i poświęcają się modlitwie oraz służbie Kościołowi.

Nauczanie Jana Pawła II nt. konsekracji zakonnej i osób konsekrowanych

Aspekty moralne

Jan Paweł II przypomniał na nowo znaczenie i wartość konsekracji zakonnej jako istotnego wymiaru życia i świętości Kościoła. Rozważania Papieża na ten temat zostały zawarte w katechezach środowych w 1994 roku, stanowiących przygotowanie Kościoła do przeżycia IX Synodu Biskupów. Owocem tego Synodu była adhortacja Vita consecrata. Ojciec Święty ukazał chrystologiczne i trynitarne podstawy konsekracji zakonnej, która będąc zakorzeniona we chrzcie, staje się znakiem eschatologicznego Królestwa.

Konsekracja zakonna wyraża się poprzez zachowywanie rad ewangelicznych, do czego osoba powołana i obdarzona szczególnym charyzmatem zobowiązuje się poprzez publicznie składane śluby lub przyrzeczenia. U podstaw konsekracji leży inicjatywa Boga, który powołuje człowieka, wyposażając go w dar realizowania danego charyzmatu . Wzorem konsekracji jest Jezus Chrystus. Przyjmując od Ojca konsekrację, Syn ze swej strony konsekruje się Jemu dla ludzkości. Jego życie w dziewictwie, posłuszeństwie i ubóstwie wyraża Jego synowską i całkowitą wierność wobec zamysłu Ojca . Osoba konsekrowana, otrzymując szczególny dar Ducha Świętego , zobowiązuje się do naśladowania sposobu życia Jezusa Chrystusa i sprawia, że widzialna staje się miłująca i zbawcza obecność Chrystusa . Poddając Chrystusowi całą egzystencję, osoba konsekrowana przez wiarę i wysiłek ascetyczny zapowiada eschatologiczną doskonałość . Profesja zakonna stwarza nową więź człowieka z Bogiem Trójjedynym w Jezusie Chrystusie . Zawiera się w niej dojrzały wybór Boga samego, oblubieńcza odpowiedź na miłość Chrystusa oraz szczególna uległość Duchowi Świętemu .

Profesja zakonna jest zakorzeniona w łasce chrztu, mocą której człowiek otrzymuje szczególną wewnętrzną więź z Chrystusem. Konsekracja zakonna różni się jednak od konsekracji chrzcielnej swą specyfiką, jako że nie jest jej koniecznym następstwem . Profesja zakonna jest nowym zanurzeniem w śmierć Chrystusa: nowym – poprzez świadomość i wybór, nowym – poprzez miłość i powołanie, nowym – przez nieustanne nawrócenie . Dlatego profesja zakonna zakłada istnienie swoistego daru Bożego, który nie jest udzielany wszystkim . Konsekracja określa właściwe miejsce osób konsekrowanych w rozległej wspólnocie Kościoła . Przez profesję osoba konsekrowana poświęca się Kościołowi, zobowiązując się do ochotnej służby na wzór Chrystusa, konsekrowanego przez Ojca i posłanego, aby spełnić misję . Konsekracja zakonna przygotowuje bowiem do specjalnej misji .

Podstawowym zadaniem osób konsekrowanych jest świadczyć własnym życiem o umiłowaniu człowieka przez Chrystusa Oblubieńca, który wyznacza każdemu drogę postępowania. Osoby konsekrowane są znakami uniwersalnej miłości, czyniącej ich zawsze gotowymi do ofiarnego poświęcenia się służbie Bogu i dziełu apostolstwa . Konsekracja zakonna w wyższym też stopniu zapowiada przyszłe zmartwychwstanie i chwałę Królestwa niebieskiego . Konsekracja zakonna jest znakiem profetycznym dla świata i stanowi wyraz duchowej terapii wobec istotnych zagrożeń ludzkiego ducha.

Zobowiązanie przez śluby do spełniania rad ewangelicznych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, stanowi wyraz całkowitego poświęcenia się Bogu, równocześnie zaś jest środkiem prowadzącym do jego urzeczywistniania. Stąd bierze też swój kształt świadectwo i apostolstwo właściwe osobom konsekrowanym . Z samej natury konsekracji wypływa zobowiązanie do formacji, mającej na celu ukształtowanie w sercu osoby powołanej uczuć, które są w Chrystusie (por. Flp 2,5). Formacja jest konieczna do zachowania wierności posłannictwu własnego instytutu przez poznanie i umiłowanie jego tożsamości i duchowego dziedzictwa . Życie konsekrowane musi wspierać się mocno na cnotach teologicznych, aby wiara nie ulegała zwodniczym iluzjom ideologii, aby nadzieja chrześcijańska nie bywała mylona z utopiami, aby miłość powszechna, obejmująca nawet nieprzyjaciół, nie ustępowała wobec pokusy przemocy .

Aspekty społeczne

Ojciec Święty od początku swojego pontyfikatu z wielką troską patrzy na ewangelizację współczesnego świata, którą realizują i wyrażają swoim specyficznym powołaniem osoby konsekrowane. Papież docenia ich rolę, widząc jak wielkim są bogactwem dla Kościoła, świata i poszczególnych społeczeństw: w sercu Kościoła i świata klasztory zawsze były i nadal są wymownym znakiem komunii, gościnnym domem dla szukających Boga i spraw duchowych, szkołami wiary i prawdziwymi ośrodkami studiów, dialogu i kultury, które służą budowaniu życia kościelnego i społeczeństwa ziemskiego w oczekiwaniu na nadejście Królestwa niebieskiego . Ważne problemy życia konsekrowanego: tożsamość, śluby zakonne, powołanie, duchowość czy apostolstwo we współczesnym świecie, zostały naświetlone w wielu wypowiedziach i dokumentach Papieskich. Problematyka życia zakonnego stanowiła temat środowych katechez Jana Pawła II (28.09.1994-29.03.1995).

Osoby konsekrowane mają za zadanie przemienić swoim życiem oblicze tego świata, a dokonać się to może jedynie przez osobiste nawrócenie, czyli „przetworzenie całego kosmosu poprzez serce człowieka” . Stąd też droga rad ewangelicznych bardzo często jest nazywana „drogą doskonałości”, a stan życia konsekrowanego określany jest mianem „stanu doskonałości”. Świat potrzebuje dziś osób, które staną się znakiem innego życia, opartego na prawdzie i łasce osobistej przemiany i nawrócenia. Mówiąc o różnicy, jaka zachodzi pomiędzy konsekracją Chrztu a konsekracją poprzez złożenie ślubów zakonnych, Jan Paweł II wielokrotnie zwracał uwagę na specyfikę tej drugiej konsekracji. Obierając drogę rad ewangelicznych, osoba konsekrowana czyni Chrystusa najgłębszym i absolutnym sensem swojego życia. Poprzez czystość upodabnia się do Jego dziewiczej miłości, w ślubie ubóstwa wyznaje postawę Jednorodzonego Syna, który wszystko otrzymał od Ojca i niczego nie zatrzymuje dla siebie, natomiast poprzez posłuszeństwo wyraża całkowite zawierzenie Bogu i podobnie jak Chrystus, który spełnia wolę Ojca, osoba konsekrowana „objawia wyzwalające piękno uległości synowskiej” .

W teologii życia konsekrowanego Ojciec Święty bardzo wyraźnie podkreśla chrystologiczno-trynitarne źródła, prowadzące na mocy konsekracji chrzcielnej do radykalnego naśladowania Chrystusa, które wyraża się poprzez dobrowolne przyjęcie rad ewangelicznych. Starając się uzasadnić sens i głębię profesji zakonnej, Papież mówi, że rady ewangeliczne są darami Trójcy Świętej, a życie konsekrowane w istocie swojej jest głoszeniem tego, czego dokonuje Ojciec przez Syna w Duchu Świętym swoją miłością, swoją dobrocią, swoim pięknem . Stąd też ta niezwykła więź, jaka powstaje między profesją zakonną a Trójcą Świętą, ujawnia najgłębszy sens rad, ponieważ są wyrazem najprawdziwszej miłości, jaką Chrystus darzy Boga Ojca w jedności Ducha Świętego.

Osobiste uświęcenie ma zawsze społeczny wymiar i przynosi pożytek tak Kościołowi, jak i światu, bo tego właśnie świadectwa miłości potrzebuje współczesny świat i ludzkość. Potrzebuje »świadectwa Odkupienia«, tak jak ono wypisane jest w profesji rad ewangelicznych . Dlatego Kościół od wieków postrzega śluby zakonne jako uprzywilejowaną drogę do świętości, bo nie jest dziełem przypadku, że w ciągu stuleci bardzo wiele konsekrowanych osób pozostawiło wymowne świadectwa świętości i wyróżniło się ofiarnością w realizacji szczególnie trudnych dzieł na polu ewangelizacji i służby .

Można powiedzieć, że życie konsekrowane z jednej strony – jest „zarezerwowane” tylko dla Boga, z drugiej zaś – jest również szczególną misją wobec świata. Osoby konsekrowane stają się misjonarzami, nieustannie pogłębiając w sobie świadomość, do czego zostały powołane i wybrane przez Boga. Ich styl życia powinien wyraźnie wskazywać na ideał, który wyznają i z odwagą głoszą. Bogactwo i komunia Kościoła wyraża się w różnorodności darów i w specyfice charyzmatów, jakich udziela Duch Święty. W ten sposób nieustannie uobecnia się tajemnica Chrystusa w posłanniczej misji Kościoła w świecie, w czasie i w przestrzeni, gdzie osoby konsekrowane są znakami i świadkami początku życia niebieskiego w życiu ziemskim, które nie może odnaleźć w samym sobie własnej doskonałości, lecz powinno być coraz bardziej ukierunkowane ku życiu wiecznemu: ku przyszłości już obecnej w zarodku, w łasce rodzącej nadzieję . Współczesny świat odrzucający tak łatwo wartości moralne, rozdarty wewnętrznie i nierzadko pozbawiony prawdziwego sensu życia, mimo wszystko oczekuje – mówi Papież – od Kościoła i od uczniów Chrystusa dostrzegalnej obecności Boga w codziennym życiu . Życie konsekrowane wbrew rozpowszechnianej opinii świata, który często życie to kontestuje, jakby nie było mu potrzebne, ma swoje w nim miejsce, bowiem właśnie od osób zakonnych świat ten oczekuje duchowego i moralnego wsparcia. „Cóż stałoby się ze światem, gdyby nie było w nim zakonników?” – pyta słowami bł. Anieli z Foligno Ojciec Święty . Z pewnością losy ludzkości potoczyłyby się inaczej, gdyby codzienność była skazana jedynie na zalew spraw nieważnych i przemijających.

Chcąc sprostać wymaganiom współczesnej cywilizacji, jest konieczne, by zakony pozostawały wierne charyzmatowi swoich świętych założycieli. To powołanie – podkreśla Papież – stawia konkretne wymaganie, aby wytrwać na drodze do świętości wbrew wszelkim trudnościom materialnym i duchowym, jakie niesie ze sobą życie. Nie ma innej drogi jak ta, że gwarancją autentyczności wszelkiej odnowy, która chce pozostać wierna pierwotnej inspiracji, jest dążenie do coraz pełniejszego upodobnienia się do Chrystusa . Dzięki wytrwałej modlitwie i bezgranicznemu oddaniu się Bogu odkryje się sekret ślubowanej wierności . W świecie rozdartym przez wojny, nienawiść, niesprawiedliwe podziały społeczne i materialne, osoby konsekrowane mają być prawdziwymi nauczycielami solidarności, miłości i uczciwości. Chodzi o to, aby poprzez zespolenie w komunii z całym Kościołem, osoby te były znakiem dla świata i przyciągającą siłą, która prowadzi do wiary w Chrystusa .

Świadectwo synowskiej miłości i oddania jest mocą i źródłem skuteczności ich apostolstwa. Świadomi zadań i powierzonej im misji mogą budować tak swoje wspólnoty, aby te stawały się autentycznymi miejscami nadziei, w których miłość, przepełniona duchem modlitwy i pobożności, jest zasadą życia i zdrojem radości. Bowiem w swej całkowitej ofierze, obejmującej świadome i pełne miłości złączenie z odkupieńczą ofiarą Chrystusa, zakonnicy otwierają przed światem drogę prawdziwego szczęścia, szczęścia płynącego z błogosławieństw ewangelicznych .

Społeczeństwo trzeciego tysiąclecia wraz z przemianami, jakie dokonują się w zawrotnym tempie, stawia przed Kościołem nowe wyzwania. Ojciec Święty dostrzega również kryzys życia konsekrowanego w niektórych regionach świata. Łączy się to nie tylko z laicyzacją społeczeństw, ale przede wszystkim z coraz to większym brakiem powołań. To jednak nie może być przyczyną frustracji ani też prowadzić do utraty ufności w ewangeliczną moc życia konsekrowanego. Troska o nowe powołania jest ogromnym wyzwaniem w czasach nowej ewangelizacji, która wymaga od osób konsekrowanych »pełnej świadomości teologicznego sensu wyzwań naszej epoki« . Nie można mówić o apostolskiej działalności bez odpowiedniej formacji i przygotowania osób odpowiedzialnych za wychowanie. To miłość do Boga i do drugiego człowieka jest „potężną siłą, która może być nieustannym źródłem natchnienia na drodze dojrzewania i wierności” . Przyjęte zobowiązania i osobiste świadectwo osób konsekrowanych może być odpowiedzią na niepokoje zagubionego człowieka, dlatego nie kto inny, ale właśnie osoby konsekrowane powinny wielkodusznie zapewnić wsparcie i duchowe przewodnictwo wszystkim, którzy zwracają się do nich, przynagleni tęsknotą za Bogiem i pragnieniem życia zgodnego z nakazami swojej wiary .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Catechesi tradendae 65
• Familiaris consortio 74
• Redemptionis donum 7
• Vita consecrata 16; 22; 26; 28; 30-31; 76
• List apostolski Vicesimus quintus annus
• Przemówienie Życie konsekrowane znakiem i świadectwem królestwa Chrystusowego, Audiencja Generalna, 8.02.1995
• Przemówienie Życie konsekrowane kobiet, Audiencja Generalna, 15.03.1995

Publikacje innych autorów

• A. Cencini, Życie konsekrowane. Itinerarium formacyjne w drodze do Emaus, Warszawa 1996;
• T. Dubay, Życie zakonne, Niepokalanów 1984;
• A. Derdziuk, Życie konsekrowane w świetle IX Zgromadzenia Zwyczajnego Synodu Biskupów, Roczniki Teologiczne 43/1996 z. 3; Aretologia konsekrowana, czyli cnoty zakonne, Alleluja Kraków 2003;
• B. Hylla, Życie konsekrowane w dokumentach Kościoła od Vaticanum II do Ripartire da Cristo, Alleluja, Kraków 2003;
• K. Konecki, Konsekracja dziewic w odnowie liturgicznej Soboru Watykańskiego II, Włocławek 1997;
• J. A. Nowak, Homo consecratus, Wydawnictwo KUL, Lublin 2002.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o konsekracji zakonnej

W tradycji Kościoła uznaje się profesję zakonną za szczególne i owocne pogłębienie konsekracji chrzcielnej, jako że dzięki niej wewnętrzna jedność z Chrystusem, ustanowiona już przez chrzest, przeradza się w dar upodobnienia do Niego, wyrażony i urzeczywistniony w sposób pełniejszy przez profesję rad ewangelicznych. Ta nowa konsekracja różni się jednak od pierwszej swą specyfiką, jako że nie jest jej koniecznym następstwem. Każdy człowiek odrodzony w Chrystusie jest przecież powołany, aby mocą łaski udzielonej mu przez Ducha zachowywać czystość właściwą dla jego stanu życia, okazywać posłuszeństwo Bogu i Kościołowi oraz zachowywać rozsądny dystans wobec dóbr materialnych, ponieważ wszyscy są powołani do świętości, która polega na doskonałej miłości. Jednakże chrzest sam w sobie nie wiąże się z powołaniem do celibatu lub do dziewictwa, do rezygnacji z posiadania dóbr i do posłuszeństwa przełożonemu w specyficznej formie rad ewangelicznych. Dlatego ich profesja zakłada istnienie swoistego daru Bożego, który nie jest udzielany wszystkim, jak to podkreśla sam Jezus, mówiąc o dobrowolnym bezżeństwie (por. Mt 19, 10-12).

— Vita Consecrata, 30

Istotne dla tej „ekonomii” jest przetworzenie całego kosmosu poprzez serce człowieka, od wewnątrz: „Bo stworzenie z upragnieniem oczekuje objawienia się synów Bożych ... w nadziei, że również i ono zostanie wyzwolone z niewoli zepsucia, by uczestniczyć w wolności i chwale dzieci Bożych”. Przetworzenie to idzie w parze z tą miłością, jaką wezwanie Chrystusa zaszczepia w ludzkim wnętrzu — z tą miłością, która stanowi sam rdzeń konsekracji: poświęcenia się człowieka Bogu w profesji zakonnej na podłożu sakramentalnej konsekracji Chrztu. Zręby ekonomii Odkupienia możemy odkryć, wczytując się w słowa Pierwszego Listu św. Jana: „Nie miłujcie świata ani tego, co jest na świecie! Jeśli kto miłuje świat, nie ma w nim miłości Ojca. Wszystko bowiem, co jest na świecie, a więc: pożądliwość ciała, pożądliwość oczu i pycha tego życia nie pochodzi od Ojca, lecz od świata. Świat zaś przemija, a z nim jego pożądliwość; kto zaś wypełnia wolę Bożą, ten trwa na wieki”.

— Redemptionis donum, 30

Linki zewnętrzne

• Hasło "Konsekracja zakonna a konsekracja chrzcielna" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich