Niepełnosprawność

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014. 
Autor hasła: ks. Antoni Bartoszek

Niepełnosprawność (niepełnosprawni) – osoba niepełnosprawna oznacza człowieka nie mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie, zapewnić sobie możliwości normalnego życia, indywidualnego lub społecznego, wskutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych (Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych ONZ z 1975 roku). W drugiej połowie XX wieku pojęcie niepełnosprawności uległo ewolucji. Pierwotnie definiowano ją wyłącznie w kategoriach biologiczno-medycznych, zwracając uwagę na braki oraz dysfunkcje anatomiczne, fizjologiczne oraz psychiczne. Osoby niepełnosprawne były określane według poszczególnych typów niesprawności, na przykład głusi, niewidomi, kalecy. Obecnie dąży się do pełniejszego opisania niepełnosprawności, z uwzględnieniem wzajemnych relacji międzyludzkich oraz środowiska życia.

Definicja niepełnosprawności u Jana Pawła II

W nauczaniu Jana Pawła II temat niepełnosprawności wyraźniej pojawia się od roku 1981. Kościół włączył się wówczas w inicjatywę ONZ, która ogłosiła rok 1981 − Rokiem Niepełnosprawnych. Kongregacja Nauki Wiary wydała z tej okazji specjalny Dokument na Międzynarodowy Rok Niepełnosprawnych (4.03.1981). Papież podjął problematykę niepełnosprawności przede wszystkim podczas rozważań poprzedzających modlitwę Anioł Pański (8.03.1981; 15.031981; 29.03.1981). Użył w nich w odniesieniu do osób niepełnosprawnych włoskiego określenia handicappate, a więc terminu pochodzenia angielskiego („handicap” oznacza zarówno: „ułomność”, „upośledzenie”, jak i: „przeszkoda”, „utrudnienie”), który całościowo ujmuje problem niepełnosprawności, wskazując z jednej strony na pewne braki i niedobory, a z drugiej – na trudności w relacjach społecznych. W swoich wystąpieniach na temat niepełnosprawności Papież w zasadzie nie używa określeń oznaczających kalectwo lub inwalidztwo.

Zagadnienie niepełnosprawności w nauczaniu Jana Pawła II

Bardziej szczegółową analizę problematyki niepełnosprawności podjął Jan Paweł II przy specjalnych okazjach: podczas zorganizowanej przez Papieską Radę ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia międzynarodowej konferencji (19-21.11.1992) – przemówienie Ludzie niepełnosprawni w społeczeństwie; w ramach zorganizowanego przez Papieską Radę ds. Rodziny międzynarodowego kongresu poświęconego integracji niepełnosprawnych dzieci i młodzieży w rodzinie (2-4.12.1999) – przemówienie Dziecko niepełnosprawne w rodzinie; w dniu Jubileuszu Niepełnosprawnych (3.12.2000) – homilia oraz rozważanie przed modlitwą na Anioł Pański, skierowane do osób niepełnosprawnych; podczas zorganizowanego przez Kongregację Nauki Wiary międzynarodowego sympozjum zatytułowanego Godność i prawa osoby z upośledzeniem umysłowym (5-9.01.2004) − przesłanie Ludzie najsłabsi i najbardziej potrzebujący w życiu społeczeństwa.

Godność osoby niepełnosprawnej

Jan Paweł II, odwołując się do personalizmu, podkreśla godność osoby niepełnosprawnej oraz fakt, iż jest ona podmiotem osobowych praw . Akcentuje, że żadna forma oraz żaden stopień niepełnosprawności nie ujmują nic godności osoby . Jan Paweł II wymienia konkretne prawa osób niepełnosprawnych, między innymi: prawo do życia, do ogniska domowego, prawo do odpowiedniej opieki lekarskiej, do kształcenia, do przygotowania zawodowego i do płatnej pracy . Ojciec Święty podkreśla, iż niepełnosprawny nie jest osobą w inny sposób niż pozostali, a zatem uznając i chroniąc jego godność i prawa, uznajemy i chronimy godność i prawa nas wszystkich i każdego . Równocześnie niepełnosprawność uwidacznia kruchość ludzkiej kondycji, natomiast trudności życia osoby niepełnosprawnej są nieraz postrzegane jako skandal lub prowokacja . Na płaszczyźnie teologicznej Papież odnosi problem niepełnosprawności do osoby Chrystusa: mówi do ludzi niepełnosprawnych, parafrazując słowa Pisma Świętego, iż wasze członki są Ciałem Chrystusa ; . Osoby niepełnosprawne ukazują, iż najgłębsza istota człowieczeństwa ukryta jest w Jezusie Chrystusie . Wymiar chrystologiczny niepełnosprawności jest dopełniony wymiarem eklezjalnym. Ojciec Święty umiejscawia osoby niepełnosprawne w tajemnicy Kościoła, Mistycznego Ciała Chrystusa, przywołując słowa św. Pawła: gdy cierpi jeden członek, współcierpią wszystkie inne członki . Personalistyczno-teologiczne rozumienie godności osoby niepełnosprawnej prowadzi do odczytania niepełnosprawności jako konkretnego wyzwania moralnego. Człowiek niepełnosprawny jest wezwany do wszechstronnego, osobowego rozwoju oraz odczytywania swojego ludzkiego i chrześcijańskiego powołania . Osoba niepełnosprawna nie jest biernym odbiorcą miłości, ale czynnym i odpowiedzialnym podmiotem dzieła ewangelizacji i zbawienia . Realizacją życiowego powołania może być ofiarowanie własnej niepełnosprawności w intencji wyjednania Bożego miłosierdzia dla świata . Osoby niepełnosprawne mogą też własną modlitwą i cierpieniem pomóc tym, którzy znieprawili i uśpili własne sumienia .

Społeczeństwo wobec osób niepełnosprawnych

Społeczeństwo jest wezwane przede wszystkim do uznania godności osoby niepełnosprawnej. Papież wymienia poszczególne wspólnoty ludzkie, odpowiedzialne za umacnianie więzów miłości z osobami niepełnosprawnymi: rodzina, państwo, Kościół – każda struktura stosownie do własnej natury i własnych zadań – jest powołana do odkrywania wielkości człowieka i wartości cierpienia „obecnego w świecie, by wyzwalać miłość […], by przekształcać całą cywilizację ludzką w cywilizację miłości” . W procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych oraz ich integracji ze społeczeństwem należy kierować się integralną wizją człowieka; nie wystarczy zatem chronić praw osób niepełnosprawnych, ale konieczne jest zachowanie głębokich relacji międzyludzkich: relacji pomocy, przyjaźni, solidarności . Pomoc i ochrona winny być udzielone osobom niepełnosprawnym nawet wtedy, gdy pociąga to za sobą zwiększone koszty ekonomiczne .

Obrona życia osoby niepełnosprawnej

Jan Paweł II dostrzega konkretne zagrożenia dla życia człowieka niepełnosprawnego: wpisana w legalizację przerywania ciąży logika śmierci niekiedy prowadzi do […] praktykowania jej w stosunku do płodów obciążonych kalectwem oraz tych, których przeżycie, z powodu przedwczesnego urodzenia, nawet jeśli jest możliwe, wiąże się z trudnościami i ryzykiem. Niekiedy wysuwa się domniemane „prawo do dziecka zdrowego” . W kontekście problemu niepełnosprawności Papież widzi także problem eutanazji; pisze, iż współcześnie: proponuje się […] pozbawianie życia noworodków z deformacjami ciała, osób z poważnymi upośledzeniami, niepełnosprawnych . W obliczu tych zagrożeń Papież przypomina, iż każde życie ludzkie jest święte, poświęcając temu zagadnieniu przede wszystkim encyklikę Evangelium Vitae. W Liście do Rodzin stwierdza: Bóg „chce” człowieka jako istoty do siebie podobnej, jako osoby […]. Odnosi się to do każdego człowieka, do wszystkich, również tych, którzy przychodzą na świat z jakimś schorzeniem lub niedorozwojem .

Bibliografia

Jan Paweł II

• Christifideles laici 53-54;
• Evangelium Vitae 12; 15; 26; 88;
• Familiaris consortio 26.
• List do Rodzin Gratissimam sane 9.
• Przemówienia: „Solidarność z ludźmi niepełnosprawnymi”, 8.03.1981; „Wielkopostna modlitwa o wrażliwość sumień”, 15.03.1981; „Prawa i obowiązki ludzi upośledzonych”, 29.03.1981; „Ludzie niepełnosprawni w społeczeństwie”, 21.11.1992; „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie”, 4.12.1999;
• Homilia „Kościół jest dla was gościnnym domem”, 3.12.2000;
• Przesłanie „Ludzie najsłabsi i najbardziej potrzebujący w życiu społeczeństwa”, 5.01.2004.

Publikacje innych autorów

• Osoba niepełnosprawna i jej miejsce w społeczeństwie. Red. D. Kornas-Biela. Lublin 1988;
• Osoby niepełnosprawne w życiu społeczeństwa i Kościoła. Red. A. Bartoszek, D. Sitko. Katowice−Ruda Śląska 2003;
• Katecheza specjalna dzisiaj. Problemy i wezwania. Red. J. Stala. Kielce 2003.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o naśladowaniu

Drodzy niepełnosprawni bracia i siostry, przy tej uroczystej okazji pragnę wezwać tych, którzy pełnią odpowiedzialne funkcje polityczne na różnych szczeblach, aby starali się zapewnić wam takie warunki życia i możliwości rozwoju, by wasza godność była naprawdę uznawana i chroniona. W społeczeństwie bogatym w wiedzę naukową i techniczną można i należy czynić jeszcze więcej, na różne sposoby, jakich domaga się cywilizowane społeczeństwo: w sferze badań biomedycznych, pozwalających zapobiegać inwalidztwu, a także leczenia, opieki, rehabilitacji i ponownej integracji ze społeczeństwem.

— [1] Watykan, 3 grudnia 2000

W rzeczywistości jednak właśnie odwaga i radość, z jaką idą przez życie liczni nasi bracia dotknięci poważnymi upośledzeniami, jeśli zaznają akceptacji i miłości z naszej strony, stanowi niezwykle wymowne świadectwo autentycznych wartości, które kształtują życie i sprawiają, że nawet w trudnych warunkach jest ono cenne samo w sobie i dla innych. Kościół stoi u boku tych małżonków, którzy z wielkim niepokojem i bólem godzą się przyjąć dzieci dotknięte poważnymi upośledzeniami, jest też wdzięczny tym wszystkim rodzinom, które przez adopcję przyjmują dzieci porzucone przez rodziców z powodu kalectwa lub choroby.

— Evangelium vitae pkt 63.

Rozpatrując całą sytuację z tego punktu widzenia, można mówić w pewnym sensie o wojnie silnych przeciw bezsilnym: życie, które domaga się większej życzliwości, miłości i opieki, jest uznawane za bezużyteczne lub traktowane jako nieznośny ciężar, a w konsekwencji odrzucane na różne sposoby. Człowiek, który swoją chorobą, niepełnosprawnością lub — po prostu — samą swoją obecnością zagraża dobrobytowi lub życiowym przyzwyczajeniom osób bardziej uprzywilejowanych, bywa postrzegany jako wróg, przed którym należy się bronić albo którego należy wyeliminować. Powstaje w ten sposób swoisty „spisek przeciw życiu”. Wciąga on nie tylko pojedyncze osoby w ich relacjach indywidualnych, rodzinnych i społecznych, ale sięga daleko szerzej i zyskuje wymiar globalny, naruszając i niszcząc relacje łączące narody i państwa.

— Evangelium vitae pkt 12.

Drodzy bracia i siostry, swoją obecnością potwierdzacie, że inwalidztwo oznacza nie tylko potrzebę pomocy, ale jest także bodźcem i wezwaniem. Oczywiście jest także prośbą o pomoc, ale bardziej jeszcze jest prowokacją dla egoizmów indywidualnych i zbiorowych; jest wezwaniem do poszukiwania wciąż nowych form braterstwa. Przez to, czym jesteście, ukazujecie złudną wizję życia, której jedyne wartości to zaspokojenie potrzeb, zachowanie pozorów, pośpiech i skuteczność. Także wspólnota kościelna słucha was z szacunkiem; odczuwa potrzebę zastanowienia się nad sensem tego trudu, jakim jest życie wielu z was, naznaczone tajemniczym znamieniem cierpienia i zmagające się ze skutkami inwalidztwa, wrodzonego lub nabytego. Chce być bliższa wam i waszym rodzinom, jest bowiem świadoma, że obojętność pogłębia cierpienie i samotność, natomiast wiara poświadczona przez miłość i bezinteresowność pomnaża siły i nadaje sens życiu.

— [2] Watykan, 3 grudnia 2000

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• człowiek niepełnosprawny, ludzie niepełnosprawni
• chorzy, cierpiący
• godność osób niepełnosprawnych

Zobacz także

• cierpienie
• chorzy