Europa

Treść hasła pochodzi z publikacji 
(red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, "Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II", Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.

Europa jest tym kontynentem, który najwcześniej został schrystianizowany. Chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się w I wieku, jeszcze w czasach cesarstwa rzymskiego. Religia ta poprzez swoje założenia wiary, jak też długą tradycję, miała znaczny wpływ nie tylko na życie duchowe społeczeństw, ale również na kulturę, gospodarkę i politykę. Pełny rozkwit tej religii nastąpił zwłaszcza po edykcie mediolańskim z 313 roku, w którym cesarz Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom pełną swobodę kultu.

W chrystianizacji kontynentu specjaliści wyróżniają kilka zasadniczych etapów. Najwcześniej chrześcijaństwo dotarło na Półwysep Bałkański, a jednym z pierwszych misjonarzy był w tym regionie św. Paweł z Tarsu. Święty ten, zwany „Apostołem pogan", podczas swej drugiej podróży dotarł do wybrzeży Macedonii i prowadził działalność misyjną w Filippi, Tesalonikach, Atenach, Koryncie. Na terenie dzisiejszej Grecji działalność misyjną prowadził także św. Andrzej Apostoł. Do końca II w. na Półwyspie Bałkańskim powstało łącznie 20 biskupstw. W połowie I w. chrześcijaństwo dotarło do Italii. Prędko też głównym centrum działalności misyjnej oraz ośrodkiem chrześcijaństwa stał się Rzym, w którym w roku 67 męczeńską śmierć ponieśli św. Piotr i św. Paweł. W II w. wspólnoty chrześcijańskie istniały na terenie Galii (najstarsze biskupstwa to Lyon i Vienne) i Hiszpanii. W 380 r. cesarz Teodozjusz ogłosił chrześcijaństwo jedyną obowiązującą religią w państwie rzymskim. W IV w. rozpoczęła się chrystianizacja plemion celtyckich i germańskich, w VII w. słowiańskich, a w X-XI w. ugrofińskich i bałtyckich.

Od samego początku, ze względu na odmienność polityczną i kulturową wschodniej i zachodniej części cesarstwa rzymskiego, chrześcijaństwo rozwijało się w dwóch obrządkach: wschodnim, powstałym w krajach o kulturze helleńskiej i będącym pod wpływem Bizancjum, oraz zachodnim, powstałym w kręgu kultury romańskiej, z centrum w Rzymie. Za pośrednictwem Kościoła bizantyńskiego chrzest przyjęły m.in.: Bułgaria, Ruś, Serbia, Rumunia. Narastające różnice doprowadziły w 1054 roku do trwałego rozbicia Kościoła na Kościół zachodni (katolicki), uznający prymat papieża, oraz Kościoły prawosławne, opowiadające się za honorowym przewodnictwem patriarchy Konstantynopola. Kolejna wielka schizma w ramach Kościoła zachodniego, zapoczątkowana w roku 1517 wystąpieniem augustiańskiego mnicha Marcina Lutra, doprowadziła do wyodrębnienia się szeregu Kościołów protestanckich. Prądy reformacyjne docierały do wielu krajów europejskich. Luteranizm objął przede wszystkim Niemcy i kraje skandynawskie. Wraz z luteranizmem pojawił się ruch reformacyjny w Szwajcarii, zapoczątkowany w 1519 r. przez Ulricha Zwingliego i kontynuowany przez Jana Kalwina. Wreszcie w Anglii w 1534 r. król Henryk VIII, będący w stałym konflikcie z papieżem, ogłosił zerwanie jedności z Kościołem katolickim i utworzenie niezależnego Kościoła anglikańskiego.

Zarysowane bardzo skrótowo podziały pierwotnego Kościoła wpłynęły istotnie na losy chrześcijaństwa w Europie, powodując trwające do dziś zróżnicowanie wewnętrzne tej religii.

Wśród chrześcijan najliczniejszą wspólnotę stanowią katolicy (51,2% ogółu chrześcijan i 39,2% ludności kontynentu). Krajami typowo katolickimi są: Belgia, Luksemburg, Liechtenstein, Malta, Monako, Irlandia, Polska, Portugalia, Hiszpania, Włochy (katolicy stanowią w nich ponad 80% ludności).

Wyznawcy prawosławia stanowią 28,4% ogółu chrześcijan w Europie (21,8% ludności kontynentu). Dominują zwłaszcza w krajach południowo-wschodniej i wschodniej Europy. Najwyższy procent ludności prawosławnej notuje się w takich krajach, jak: Mołdowa (99%), Grecja (97%), Bułgaria (87%), Rumunia (86%), Białoruś (80%), Jugosławia (65%), Macedonia (60%) oraz Ukraina (40-55%).

Kościoły protestanckie obejmują około 20% chrześcijan (15,3% ludności kontynentu). Najwięcej protestantów rejestruje się w krajach skandynawskich: w Danii (88% ludności), Finlandii (87%), Islandii (92%), Norwegii (88%), Szwecji (88%). Niemcy i Szwajcaria są dwuwyznaniowe (protestantyzm 50%, katolicyzm 50%).

Muzułmanie (4,3% Europejczyków) stanowią większość w Albanii (65% ludności). Znaczne wspólnoty zamieszkują też Bośnię i Hercegowinę (40% mieszkańców), Macedonię (26%), Jugosławię (19%). Po II wojnie światowej wzrosła liczba muzułmanów w krajach Europy Zachodniej.

Liczne w przeszłości wspólnoty wyznawców judaizmu obecnie obejmują zaledwie 0,35% ludności kontynentu. Ponadto stale rosnącą grupą są tzw. bezwyznaniowcy lub ateiści (18% ludności Europy). Za najbardziej zlaicyzowane kraje można uznać Holandię i Czechy, w których niewierzący stanowią blisko 40% ogółu mieszkańców.

Europejskie pielgrzymki Jana Pawła II

Przeprowadzone rozważania stanowią niezbędne tło dla interpretacji pielgrzymek Jana Pawła II do krajów kontynentu europejskiego. Chodzi zarówno o częstotliwość wizyt w danym państwie i okres pobytu, jak również o program pielgrzymki czy główne wątki wygłaszanych homilii i przemówień. Szlaki podróży europejskich objęły zdecydowaną większość krajów naszego kontynentu. Z krajów katolickich pominięte zostały jedynie dwa minipaństwa: Andora i Monako, pozostałe to kraje o przewadze wyznania prawosławnego: Białoruś, Jugosławia, Macedonia, Mołdawia, Rosja.

Ogółem w latach 1979-2004 Ojciec Święty odwiedził 36 krajów europejskich. Podczas 71 pielgrzymek spędził w tych krajach 268 dni. Analizując szczegółowy program tych podróży, można podjąć próbę pewnej typologii omawianych pielgrzymek. I tak można wyróżnić pielgrzymki: 1. do krajów o dominacji ludności katolickiej i wysokim stopniu religijności; 2. do krajów o dominacji ludności katolickiej i niskim lub średnim stopniu religijności; 3. do krajów o dominacji lub wysokim odsetku ludności protestanckiej czy prawosławnej; 4. związane z wizytami i przemówieniami w organizacjach międzynarodowych; 5. związane ze Światowymi Dniami Młodzieży. Na ogół podczas każdej pielgrzymki Jan Paweł II nawiedzał sanktuaria maryjne. Wiązało się to zazwyczaj z dokonywanym przez Papieża aktem oddania pod opiekę Matki Bożej świata, kontynentu, kraju lub regionu. Cechą wspólną wszystkich typów pielgrzymek są też spotkania ekumeniczne, ze wspólnotami żydów i muzułmanów, spotkania z młodzieżą, chorymi i niepełnosprawnymi oraz spotkania z Polakami. Wszędzie też Ojciec Święty spotykał się z Episkopatem, często też uczestniczył w Synodach Biskupich.

Z pierwszej grupy wymieńmy zwłaszcza takie kraje, jak: Hiszpania, Polska i Portugalia. Szczególne miejsce zajmują pielgrzymki do Polski, ojczyzny Jana Pawła II. Wielką rolę odegrały wizyty, które miały miejsce za czasów poprzedniego systemu. Historycy są zgodni, że ich wpływ na rozbicie bloku komunistycznego w Europie jest niezaprzeczalny. Łącznie Ojciec Święty odbył 8 pielgrzymek do Polski, spędzając w niej 66 dni. Żaden inny kraj nie był tak wyróżniony. W Hiszpanii Papież często powracał do wielkiej roli, jaką odegrali w ciągu dziejów mieszkańcy tego kraju w misjach na terenie Ameryki Łacińskiej. Szczególnie często nawiązywał do tego podczas pielgrzymki w 1984 r., odbywanej z okazji jubileuszu 500-lecia odkrycia przez Krzysztofa Kolumba Nowego Świata. Podczas pierwszej swej peregrynacji w 1982 r. ogłosił światu fascynujący dokument „Akt Europejski", w którym przypomniał chrześcijańskie korzenie Europy od Atlantyku po Ural. Wreszcie pielgrzymki do Portugalii stanowiły przede wszystkim dowód wdzięczności za uratowanie Mu życia po zamachu 13 maja 1981 roku.

Do grupy drugiej można zaliczyć m.in. Austrię, Francję oraz Węgry. Jan Paweł II niejednokrotnie podkreślał, że Jego pielgrzymki do tych krajów mają częściowo charakter misyjny lub ewangelizacyjny. Poprzez swoje podróże Papież pragnął przede wszystkim przełamać obojętność religijną, którą spostrzega się nawet w krajach o kilkunastowiekowej tradycji chrześcijaństwa. W 1980 r. pytał Francuzów: „Francjo, córko najstarsza Kościoła, czy jesteś wierna przyrzeczeniom twojego Chrztu?".

Grupę trzecią tworzą przede wszystkim państwa skandynawskie, Szwajcaria, Wielka Brytania i Niemcy (protestantyzm) oraz państwa bałkańskie i Ukraina (prawosławie). Głównym celem pielgrzymek do tych krajów było w pierwszym rzędzie wzmocnienie duchowe lokalnych wspólnot katolickich. Ale podróże te Jan Paweł II wykorzystywał również do intensywnego dialogu z Kościołami protestanckimi i prawosławnymi na temat jedności chrześcijan oraz możliwości współpracy między różnymi wyznaniami. Największy zakres tych rozmów miał miejsce podczas drugiej pielgrzymki w Szwajcarii (1984) oraz podczas wizyt w krajach skandynawskich (1987), w Niemczech, Holandii, Grecji, Rumunii, Bułgarii i na Ukrainie. Niemal w każdym kraju odbywały się wspólne nabożeństwa ekumeniczne.

Motywem podjęcia przez Papieża niektórych podróży były oficjalne wizyty w organizacjach i instytucjach o charakterze międzynarodowym. I tak na przykład, pierwsza pielgrzymka do Francji w 1980 r. wiązała się z wizytą i przemówieniem w UNESCO, czwarta zaś w 1988 r. z wizytami w instytucjach europejskich mających swe siedziby w Strasburgu (Rada Europy, Parlament Europejski, Trybunał Praw Człowieka). Z kolei pielgrzymka do Szwajcarii w 1982 r. wiązała się z wizytą i przemówieniem na forum Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie. Papież na ogół łączył takie pielgrzymki z podróżą o charakterze duszpasterskim do danego kraju. Wspomnijmy też, że Ojciec Święty odwiedzał również instytucje czy organizacje międzynarodowe podczas „normalnych" pielgrzymek - np. siedziby: EWG w Brukseli, Międzynarodowej Organizacji Turystycznej w Madrycie, Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze, EWG w Luksemburgu, Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie. Nierzadko podczas takich wizyt wygłaszał przemówienia. Wreszcie specjalnym typem są pielgrzymki związane ze zwoływanymi przez Papieża Światowymi Dniami Młodzieży, ustanowionymi przez Niego w 1985 r. W Europie - poza Włochami, które dwukrotnie gościły młodzież w Rzymie (1985, 2000) - odbyły się trzy takie spotkania młodzieży w: Santiago de Compostela (1989), Częstochowie - na Jasnej Górze (1991) oraz Paryżu (1997). Podróże Jana Pawła II były w tym przypadku krótkie i związane niemal wyłącznie z tymi wielkimi zgromadzeniami młodych.

I jeszcze jedna cecha pielgrzymowania papieskiego - dokonywane beatyfikacje i kanonizacje. Podczas podróży do krajów europejskich Jan Paweł II beatyfikował 187 osób, a 9 kanonizował. Największą grupę beatyfikowanych stanowią Polacy (125 osób), a nowi polscy święci to Jadwiga Królowa, Jan z Dukli oraz Kinga.

Podczas wielu pielgrzymek Ojciec Święty nawoływał do jedności Europy. W „Akcie Europejskim" (Santiago de Compostela 1982) wołał: Ja, Biskup Rzymu i Pasterz Kościoła powszechnego, z Santiago kieruję do Ciebie, Stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie. Tchnij życie w te autentyczne wartości, które sprawiały, że twoje dzieje były pełne chwały, a twoja obecność na innych kontynentach dobroczynna. Odbuduj swoją jedność duchową w klimacie pełnego szacunku dla innych religii i dla prawdziwych swobód. Do wielu swych przemówień dotyczących naszego kontynentu a wygłoszonych podczas pielgrzymek nawiązuje Ojciec Święty w adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa, podpisanej 28 czerwca 2003 roku. (AJ)

Zobacz także

• Ecclesia in Europa
• Akt Europejski
• Integracja europejska

• Albania, Austria, Belgia, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria,
• Cypr, Chorwacja, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia,
• Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia,
• Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Macedonia, Malta,
• Mołdowa, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rosja,
• Rumunia, San Marino, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria,
• Szwecja, Ukraina, Węgry, Wielka Brytania, Włochy

Dawne kraje

• Czechosłowacja, Jugosławia, Niemiecka Republika Demokratyczna, Związek Radziecki