Laborem exercens
Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010 Autor hasła: o. Maciej Zięba OP
Laborem exercens (O pracy ludzkiej) - trzecia w kolejności, a pierwsza społeczna encyklika Jana Pawła II jest poświęcona ludzkiej pracy. Jej ogłoszenie miało nastąpić 15 maja 1981 w dziewięćdziesiątą rocznicę publikacji "Rerum novarum" Leona XIII (z okazji rocznicy tej encykliki ] publikowali poprzednio swoje dokumenty społeczne Pius XI, Jan XXIII i Paweł VI). Dokonany dwa dni wcześniej zamach na Papieża uniemożliwił jednak rocznicową publikację encykliki i jej tekst został ogłoszony dopiero w symbolicznym dniu 14 września 1981, w którym w Kościele obchodzi się święto Podwyższenia Krzyża.
Spis treści
Tezy encykliki
"Laborem exercens" bardziej niż jakikolwiek inny kościelny dokument kieruje nauczanie społeczne Kościoła ku realistycznemu pojmowaniu rzeczywistych zasad rozwoju społecznego (M. Novak). "Laborem exercens" jest pełną głębi medytacją, profetyczną wizją kierującą nas ku Bożym zamiarom wobec ludzi i ich życia we wspólnocie (o. Williams CSC). Między te dwie tak różne od siebie opinie, a za każdą stoją racjonalne argumenty, wpisana jest treść rozważań Jana Pawła II, w których postanowił on uwydatnić to wszystko, co wydaje się nieodzowne, jeśli przez nią [pracę] mają krzewić się na ziemi nie tylko owoce naszej zapobiegliwości, ale także godność ludzka, wspólnota braterska i wolność. Między omówieniami poszczególnych praktycznych problemów, takich jak akcjonariat pracy czy bezrobocie a wielką, uzasadnioną biblijnie, teologiczną wizją współuczestnictwa człowieka w dziele stworzenia przewija się – powtarzana w różnych wariantach – podstawowa chrześcijańska prawda: podmiotem pracy zawsze jest człowiek, praca jest dla człowieka, nie człowiek dla pracy, ale też praca nie jest zwykłym towarem.
Aczkolwiek encyklika "Laborem exercens" jest nade wszystko traktatem filozoficzno-teologicznym, to jednak zawiera też wiele ważnych uwag na temat systemu gospodarczego u schyłku XX wieku. Po pierwsze, encyklika, chociaż krytyczna wobec pierwotnego kapitalizmu – wbrew dominującym wówczas lewicującym tendencjom w nauczaniu społecznym – wyraźnie podkreśla, że pomiędzy marksizmem a nauczaniem społecznym Kościoła istnieje nieusuwalna różnica jakościowa, gdy natomiast pomiędzy tymże nauczaniem a kapitalizmem istnieje jedynie różnica stopnia w rozumieniu znaczenia pracy i własności prywatnej. Po drugie, encyklika podkreśla – nadaje jej to prawdziwie proroczy wymiar, gdyż Jan Paweł II wyprzedził swój czas – że podobnie jak w XIX wieku podstawowym wyzwaniem w świecie pracy była kwestia robotnicza, tak obecnie takim fundamentalnym i dramatycznym wyzwaniem staje się kwestia globalna – wyzwanie globalizmu. Po trzecie, Papież, patrząc szeroko na kontekst relacji pracownik-pracodawca, wprowadza pojęcie pracodawcy-pośredniego. Jest nim przede wszystkim państwo. Umów o pracę nie zawiera się bowiem dzisiaj w społecznej próżni. Znaczący wpływ ma na nie ów pracodawca-pośredni ustalający system prawny, zwłaszcza prawo pracy, określający minimalną płacę i poziom fiskalizmu, koszta obciążeń socjalnych, normy BHP, a także podpisujący umowy międzynarodowe etc. W dobie globalizacji coraz większe znaczenie nabierają też umowy wielonarodowe (np. regulacje Unii Europejskiej). Analizując sytuację i dążąc do poprawy na rynku pracy, należy więc wziąć pod uwagę znaczący wpływ pracodawców pośrednich.
Pojęcie pracy autor encykliki rozumie bardzo szeroko jako każdą działalność, którą człowiek spełnia. Dlatego w tekście "Laborem exercens" możemy wyróżnić co najmniej pięć aspektów pracy. Primo, praca – celowe ludzkie działanie – jest niesłychanie głęboko wpisana w podstawy naszego człowieczeństwa; to inaczej zapisana antropologiczna teza z książki "Osoba i czyn" – przez pracę bowiem człowiek urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem. Secundo, patrząc z teologicznej perspektywy: człowiek stworzony na obraz Boga uczestniczy w dziele swego Stwórcy. W ludzkiej kreatywności objawia się obraz Boży w człowieku, człowiek przez pracę włącza się w dzieło współtworzenia świata. Narracja stworzenia zastępuje więc narrację wyzwolenia (w tamtym okresie o pracy ludzkiej mówiły głównie teologie wyzwolenia, analizujące pracę w kategoriach marksistowskich). Tertio, istotny w pracy jest jej wspólnotowy wymiar; praca w swojej istocie jest formą międzyludzkiego dialogu, współdziałania z innymi. Quarto, z tym, jak praca jest istotna w budowaniu naszego człowieczeństwa oraz konstytuowania ludzkiej wspólnoty, związany jest fakt, że praca jest też obowiązkiem człowieka. Człowiek powinien pracować, by rozwijać swą potencjalność, urzeczywistniać swoje powołanie. Quinto, po grzechu pierworodnym (dopiero po grzechu!) z pracą związany jest też trud, znój i cierpienie. Nie taki był pierwotny zamiar Stwórcy. Uczeń Chrystusa może jednak włączyć ten wymiar w dzieło Odkupienia. W pracy ludzkiej chrześcijanin odnajduje cząstkę Chrystusowego Krzyża … Poprzez trud – nigdy bez niego. Potwierdza to z jednej strony nieodzowność krzyża w duchowości ludzkiej pracy, z drugiej strony jednakże odsłania się w tym krzyżu-trudzie nowe dobro, które z tej pracy bierze początek.
Opublikowaniu tej wielkiej medytacji teologicznej Jana Pawła II o współudziale człowieka w dziele Stwórcy oraz dziele Odkupienia towarzyszył dramatyczny kontekst społeczno-polityczny. Jedną z inspiracji do napisania pierwszej społecznej encykliki polskiego Papieża było bowiem powstanie wielkiego, jawnie odwołującego się do chrześcijaństwa ruchu społecznego, którym była "Solidarność", powstała w Polsce po sierpniu 1980. Owa wyspa niezależności i samorządności zagrożona w swym istnieniu od chwili powstania, otoczona wrogim komunistycznym imperium, sięgającym od Łaby aż po Daleki Wschód i rządzonym przez jedną partię posiadającą kierowniczą rolę zabezpieczaną przez policje polityczne oraz milicję i wojsko, była bez wątpienia specjalnym adresatem papieskiego przesłania. Nadawało to pismu Jana Pawła II szczególnie mocną wymowę. Było ono niewątpliwie wzmocnieniem dla wszystkich, a w Polsce był to dziesięciomilionowy ruch społeczny, którzy walczyli o obronę praw człowieka, wolność stowarzyszania się i obronę godności pracy ludzkiej. Było też źródłem wielu nieskrywanych obaw u rządzących w całym obozie sowieckim.
Do dziś nie wiemy, kto był zleceniodawcą zamachu na Jana Pawła II. Wiele jednak wskazuje na to, że jego ideowe wsparcie dla "Solidarności" oraz wszelkich ruchów mających antytotalitarny charakter, uważane było przez przywódców krajów socjalistycznych za śmiertelne zagrożenie. Zamach na Jana Pawła II tuż przed zamiarem opublikowania "Laborem exercens" jedynie tę hipotezę umacnia.
Linki zewnętrzne
Opracowania nt. encykliki Laborem exercens
- o. Maciej Zięba OP, Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 73-75 ISBN 9788375952520
- Adam Boniecki, Katarzyna Kolenda-Zaleska, Zrozumieć papieża : rozmowy o Janie Pawle II, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2012 ISBN 9788324019380
- Jan Andrzej Kłoczowski, Zawierzyć prawdzie : o encyklikach Jana Pawła II : próba osobistej lektury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 ISBN 8308038875
- Jan Krucina, Co mówi Papież : nauczanie społeczne Jana Pawła II, TUM, Wrocław 2005 ISBN 8388301985
- Laborem exercens : tekst i komentarze / Jan Paweł II ; red. Jerzy Gałkowski, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1986 ISBN 830000663X
- Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II O pracy ludzkiej Laborem exercens, w której zwraca się do czcigodnych braci w biskupstwie, do kapłanów, do rodzin zakonnych, do drogich synów i córek Kościoła oraz do wszystkich ludzi dobrej woli / Jan Paweł II ; komentarz Jan Krucina, TUM, Wrocław 1995 ISBN 838620480X
