Dziewictwo

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Tadeusz REROŃ

Dziewictwo – rezygnacja z małżeństwa i aktywności seksualnej podjęta z miłości do Boga. Różni się od bezżeństwa, które może być podjęte z rozmaitych racji; może wynikać chociażby z niedojrzałości emocjonalnej, powodującej niezdolność do małżeństwa; bywa skutkiem okoliczności życiowych: całkowicie angażującej pracy zawodowej czy społecznej albo potrzeby opieki nad rodzicami. Dziewictwo nie sprowadza się jedynie do bezżeństwa; osoby, które nie zawarły związku małżeńskiego, prowadzą niekiedy szeroką aktywność seksualną. W Kościele katolickim miejscem realizacji ideału dziewictwa jest życie zakonne i kapłańskie oraz różne formy życia konsekrowanego w ruchach i stowarzyszeniach życia apostolskiego.

Stary Testament wysoko ceni dziewictwo zachowywane przed małżeństwem. Pozostanie w stanie dziewictwa jako stanie stałym, podobnie jak bezpłodność, było jednak uważane za nieszczęście i poniżenie . Źródłem nauki o dziewictwie w Nowym Testamencie jest życie i nauczanie Jezusa, który narodził się z Dziewicy i sam wybrał dla siebie taki stan życia. Życie w dziewictwie winno być podjęte dobrowolnie i tylko przez tych, którzy rozumieją jego sens. Św. Paweł, odradzając zawieranie małżeństw, motywował to niepodzielnością miłości do Boga i większą dyspozycyjnością w działaniu apostolskim . Pisarze wczesnochrześcijańscy stawiali dziewictwo – w hierarchii wartości i cnót chrześcijańskich – zaraz po męczeństwie. Stało się ono z czasem świadectwem świętości Kościoła. Tradycja chrześcijańska istotne elementy dziewictwa ujmowała chrystocentrycznie, podkreślając, że polega ono na duchowym oddaniu się Chrystusowi przez poświęcenie Mu całej osoby i życia. Pod wpływem oblubieńczej metafory, zastosowanej przez Orygenesa w interpretacji „Pieśni nad pieśniami”, dziewictwo było traktowane jako zaślubiny z Chrystusem. Na podstawie słów św. Pawła kształtowała się oblubieńcza terminologia dziewictwa w odniesieniu do Chrystusa: „sponsa Christi”, „Deo nupta”, „Christo dicata”, „virgo Christo maritata”. Ojcowie Kościoła ukazywali dziewictwo jako lepszą drogę do naśladowania Chrystusa. U św. Ambrożego dziewictwo jawiło się jako stan wyższy w stosunku do małżeństwa, uważanego również za stan dobry . Św. Grzegorz z Nyssy zalecał życie w dziewictwie jako bramę dojścia do życia bardziej roztropnego . Św. Jan Chryzostom, zachęcając do dziewictwa jako antycypacji w doczesności życia wiecznego, ukazywał drogę małżeńską do nieba jako trudną i niepewną . Dla św. Augustyna nie było istotnej różnicy między małżeństwem a dziewictwem, ponieważ oba stany mają udział w Tajemnicy Chrystusa i Kościoła. Reformacja zanegowała dziewictwo. Natomiast Sobór Trydencki bronił stanowczo dziewictwa i jego wyższości nad małżeństwem . Pius XII w „Sacra Virginitas” zwracał uwagę na komplementarność dziewictwa i małżeństwa. Tę komplementarność potwierdzają dokumenty Soboru Watykańskiego II . Sobór przypomniał także naukę o wyższości dziewictwa poświęconego Chrystusowi nad małżeństwem, jeśli dziewictwo polega na pełnym poddaniu się Bogu z ciałem i duszą .

Nauczanie Jana Pawła II nt. dziewictwa

Jan Paweł II uczy, że wzorem dziewictwa jest poczęty i zrodzony dziewiczo Syn Boży oraz Maryja – Dziewica. Chrystus wybrał dla siebie dobrowolne życie w dziewictwie i przedłużył je w misterium Kościoła. Chrystus, który żyje w swoim Kościele, jest dziewiczy, przedwiecznie i na wieki pozostaje Synem, wskazując na jedynego Ojca . Maryja jest wzniosłym przykładem doskonałej przynależności do Boga i całkowitego oddania się Jemu. Wybrana przez Pana, przypomina osobom konsekrowanym o pierwszeństwie Bożej inicjatywy . Dziewictwo Maryi nie było konieczne do spełnienia misterium Wcielenia, było jednak pożądane dla ukazania, że Syn ma jednego Ojca. Maryja całkowicie dyspozycyjna wobec Boga, wypowiedziała „fiat” umysłem i sercem, by oddać Bogu także ciało . Ze względu na to misterium, Jej małżeństwo z Józefem zyskuje dziewiczy charakter . Maryja jest jedyną niewiastą Nowego Testamentu, której przysługuje jako imię własne tytuł „Dziewicy” . Zapoczątkowany w Starym Testamencie proces objawienia chwały dziewictwa, w Niej osiąga szczytowy punkt .

Dziewictwo jest znakiem przynależności do samego Stwórcy. Jan Paweł II uczy, zgodnie z Pismem Świętym, że Chrystus w czasie swojej publicznej działalności mówił wyraźnie o darze dziewictwa – bezżenności dla Królestwa . Tworząc Królestwo niebieskie, Zbawiciel mówił o nim, że nie jest ono z tego świata , ale właśnie przez Jego widzialną osobę stało się na tym świecie obecne. Następnie to Królestwo, czyli Kościół, stało się obecne na ziemi przez apostołów, których Jezus powołał i których wyposażył w ów dar bezżenności, mówiąc do nich: Nie wszyscy to pojmują, lecz tylko ci, którym jest to dane. Bo są niezdatni do małżeństwa, których ludzie takimi uczynili; a są i tacy bezżenni, którzy dla Królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni. Kto może pojąć niech pojmuje . Papież jest przekonany, że słowa te nie są przykazaniem, które obowiązuje wszystkich . Jest to tylko rada dla tych, którzy mogą pojąć; a mogą pojąć ją tylko ci, którym jest to dane . Słowa te wskazują wyraźnie na moment osobistego wyboru, a równocześnie na moment szczególnej łaski, czyli daru, jaki otrzymuje człowiek, ażeby dokonać takiego właśnie wyboru.

Chrystus nie ukrywał przed uczniami, że ten wybór jest związany z wyrzeczeniem, a także duchowym trudem . Ponieważ krzyż jest znakiem i miejscem objawienia się miłości bez końca, to każda ludzka miłość, a zwłaszcza ta urzeczywistniona na drodze dziewictwa, musi swoich korzeni szukać pod krzyżem . Dziewicza czystość to droga wąska i ciasna; wymaga ducha wyrzeczenia i ofiary; jest oddaniem siebie poprzez wyrzeczenie, nade wszystko z miłości. Dziewictwo nie jest jedynie wyrzeczeniem się czegoś, ale wyrazem oblubieńczej miłości, która jako taka domaga się złożenia całkowitego daru z siebie . Jan Paweł II stwierdza: Dziewictwo nie ogranicza się do samego „nie”, natomiast zawiera głębokie „tak” w porządku oblubieńczym: oddanie siebie z miłości w sposób zupełny i niepodzielny . Zatrzymanie się na samym „nie” – to znaczy na wstrzemięźliwości płciowej, na niezawieraniu małżeństwa – byłoby wielką pomyłką i zafałszowaniem tej rzeczywistości.

Papież podkreśla, że dziewictwo jest powołaniem do miłości; ono czyni serce bardziej wolnym do umiłowania Boga. Przez dziewictwo zachowywane ze względu na Królestwo prezbiterzy są poświęcani Chrystusowi z nowych i wyjątkowych powodów; łatwiej, niepodzielnym sercem, trwają przy Nim; z większą swobodą poświęcają się służbie dla Boga i ludzi; sprawniej służą Jego Królestwu i dziełu nadprzyrodzonego odrodzenia; stają się żywym znakiem przyszłego świata, w którym synowie zmartwychwstania ani nie wychodzą za mąż, ani się nie żenią . Przez rezygnację z małżeństwa dziewictwo urzeczywistnia sens oblubieńczy ciała. Poprzez komunię i oddanie siebie Chrystusowi i Jego Kościołowi stanowi zapowiedź ostatecznej komunii i oddania w niebie . Dobrowolna bezżenność dla Królestwa niebieskiego wskazuje więc na eschatologiczną dziewiczość człowieka zmartwychwstałego, w której objawi się wieczne poczucie oblubieńczego sensu ciała uwielbionego poprzez zjednoczenie z Bogiem . Dziewictwo jest więc szczególnym znakiem w spotkaniu człowieka z Bogiem.

Człowiek, wybierając bezżenność dla Królestwa niebieskiego, czyni to ze świadomością, że w ten sposób może inaczej niż w małżeństwie, a nawet bardziej niż w małżeństwie, urzeczywistnić siebie, stając się bezinteresownym darem dla drugich . Serce dziewicze, nie będąc obciążone zobowiązaniami zaciągniętymi przez miłość małżeńską, jest bardziej dyspozycyjne do darmowej miłości względem braci. W dziewictwie i celibacie czystość zachowuje swoje pierwotne znaczenie ludzkiej płciowości, przeżywanej jako przejaw służby na rzecz miłości . Cnota czystości wpływa na jakość wszystkich ludzkich więzi i prowadzi do okazywania braterskiej, zdolnej do ponoszenia ofiar miłości, na wzór Chrystusa, względem wszystkich. Żyjąc w celibacie i dając świadectwo ewangelicznej wartości dziewictwa, kapłan może pomagać chrześcijańskim małżonkom w przeżywaniu całej pełni wielkiego sakramentu miłości Chrystusa do Kościoła; podobnie jego wierność celibatowi będzie oparciem dla wierności małżonków (por. Pastores dabo vobis 50). Bez poszanowania małżeństwa nie może także istnieć dziewictwo konsekrowane. Jeżeli płciowość ludzka nie jest traktowana jako wielka wartość dana przez Stwórcę, traci sens wyrzeczenie się jej dla Królestwa niebieskiego .

Wobec świata dziewictwo jest bodźcem budzącym świadomość przynależności każdego człowieka do Boga. W społeczeństwie przenikniętym egoizmem i nadużyciem seksu budzi ono niepokój i prowokuje . Kwestionuje stan pożądliwości ciała, będący rzekomo spełnieniem człowieka. Jest świadectwem dla ludzi, którzy nie rozumieją, że zaproszenie Chrystusa może przynieść radość i głębokie poczucie realizacji siebie . Poświęcenie się Bogu w dziewictwie jest odbiciem Bożego piękna, jakie rozjaśnia drogę ludzkiej egzystencji. Chrześcijanie, pogrążeni w trudach i troskach świata, powołani do świętości, winni dostrzegać w dziewiczych osobach serca oczyszczone, które oczyma wiary „widzą” Boga .

Głosząc ideały dziewictwa, należy unikać jakiegokolwiek deprecjonowania wartości seksualnych czy małżeństwa . Papież stwierdza, że dziewictwo nie może być traktowane jako wyrzeczenie się płciowości i uczucia. Jest ono pewną formą przeżywania uczucia i płciowości oraz zintegrowania ich z miłością Boga. Istnieją różne formy uczucia, które osoba przyjmująca dziewictwo musi odrzucić, ale nie może tego uczynić w stosunku do całego życia uczuciowego i bez szkody dla własnej osobowości . Jan Paweł II zauważa, że doskonała czystość w dziewictwie jest charyzmatem i stanowi nieoceniony dar dla Kościoła . Należy więc tego daru troskliwie strzec i ukazywać go – zwłaszcza dzisiaj – jako znak sprzeciwu wobec społeczeństwa, które musi zostać na powrót skierowane ku wyższym i istotnym wartościom. Od czasów apostolskich Kościół uznawał ten dar za swoją własność, pokonując wszelkie trudności przeszkadzające w jego utrzymaniu, a więc i obecne trudności nie mogą skłonić do jego odrzucenia .

Miłość Boga i Jego oddanie się wszystkim ludziom, stojące u podstaw dziewictwa chrześcijańskiego, wymagają długiego i poważnego wychowania oraz stałego ożywiania i odnawiania. Dlatego Papież podkreśla, że dziewictwo nie może zaistnieć i rozwijać się bez wiary. Tylko w jej świetle dziewictwo chrześcijańskie jest możliwe i zrozumiałe. O wzroście w miłości Boga i bliźniego nie można mówić bez daru łaski, który staje się udziałem człowieka głównie przez sakramenty, oraz bez daru jedności z Chrystusem w |modlitwie .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Familiaris consortio 11; 16; 98
• Pastores dabo vobis 23; 29; 50; RC 20
• Redemptionis donum 11
• Vita consecrata 18; 26; 88; 109. MD 20; MiN.
• Przemówienie do ss. szarytek Czystość, ubóstwo i posłuszeństwo – podpora mi w naśladowaniu Chrystusa, Paryż, 31 maja 1980
• Przemówienie do zakonników Pokora, czystość, ubóstwo – dary dla Kościoła lokalnego, Ibadan, 15 lutego 1982
• Przemówienie Logika konsekracji w celibacie kapłańskim, 17 lipca 1993
• Przemówienie podczas spotkania z duchowieństwem w katedrze św. Stanisława Nadeszła godzina odważnego głoszenia Ewangelii, Wilno, 4 września 1993
• Przemówienie do uczestników zgromadzenia plenarnego Kongregacji ds. Duchowieństwa Kapłaństwo darem Boga dla ludzi, 22 października 1993
• K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność. Człowiek i moralność. T. 1, red. T. Styczeń i in., Lublin 1982

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego 505-511. J.

Publikacje innych autorów

• Kudasiewicz, Dziewictwo, [w:] Encyklopedia katolicka. T. 4
• L. Małunowiczówna, W. Słomka, Dziewictwo w duchowości chrześcijańskiej [w:] tamże
• Dziewictwo [w:] Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour i in., Poznań 1990
• S. Olejnik, Katolicka etyka seksualna, Warszawa 1966
• J. Kudasiewicz, T. Sikorski, Dziewictwo [w:] Słownik teologiczny. T. 1, red. A. Zuberbier, Katowice 1985
• S. Grygiel, Dziewictwo i małżeństwo. Dwa wyrazy oblubieńczej suwerenności człowieka, Communio. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny 5/1985 nr 6
• J. Bilikiewicz, A jednak dziewictwo ma sens, Katowice 1991
• J. Troska, Moralność życia płciowego, małżeńskiego i rodzinnego, Poznań 1994
• A. Marcol, Etyka życia seksualnego, Opole 1995
• Z. Prochownik, Dziewictwo konsekrowane we współczesnej nauce Kościoła katolickiego, Kraków 1996
• W. Chomik, Czystość w świetle katechez Jana Pawła II, Questiones Selectae 3/1996 nr 4
• F. M. Rosiński, Dziewictwo w społecznościach niechrześcijańskich [w:] tamże
• E. Fert, Wychowanie do czystości w nauczaniu Jana Pawła II, Kielce 1998
• J. W. Gogola, Czystość konsekrowana: teologia i praktyka [w:] Formacja zakonna. T. 3, red. J. W. Gogola, Kraków 1998
• J. Servais, Dziewictwo konsekrowane a nadejście Królestwa, Communio. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny 20/2000 nr 4

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o dziewictwie

Dziewictwo w znaczeniu ewangelicznym niesie z sobą rezygnację z małżeństwa, a więc i z macierzyństwa w znaczeniu fizycznym. Jednakże rezygnacja z tego rodzaju macierzyństwa, która bywa również i wielką ofiarą dla serca kobiety, pozwala doświadczyć macierzyństwa w innym znaczeniu: macierzyństwa „wedle Ducha” (por. Rz 8,4). Dziewictwo bowiem nie odbiera kobiecie jej przywilejów. Duchowe macierzyństwo przybiera wielorakie formy. W życiu kobiet konsekrowanych, które żyją — na przykład — wedle charyzmatu i reguł różnych Instytutów o charakterze apostolskim, może się ono wyrażać jako troska o ludzi, zwłaszcza najbardziej potrzebujących: o chorych, niepełnosprawnych, opuszczonych, sieroty, starców, dzieci i młodzież, więźniów i, ogólnie biorąc, ludzi z „marginesu”. Kobieta konsekrowana odnajduje w ten sposób we wszystkich i w każdym Oblubieńca, za każdym razem innego, a przecież tego samego, wedle Jego własnych słów: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych... Mnieście uczynili” (Mt 25,40). Miłość oblubieńcza zawiera w sobie szczególną gotowość przeniesienia jej na wszystkich, którzy znajdują się w kręgu jej działania. W małżeństwie gotowość ta, chociaż otwarta na wszystkich, polega w szczególności na tej miłości, jaką rodzice obdarzają dzieci. W dziewictwie ta gotowość jest otwarta na wszystkich ludzi, których ogarnia miłość Chrystusa-Oblubieńca.

— Mulieris dignitatem, 27

W nauczaniu Chrystusa macierzyństwo jest zestawione z dziewictwem, ale jest też od niego odróżnione. Kluczowym pozostaje tutaj zdanie wypowiedziane przez Jezusa i zawarte w rozmowie o nierozerwalności małżeństwa. Wysłuchawszy odpowiedzi danej faryzeuszom, uczniowie mówią do Chrystusa: „Jeśli tak ma się sprawa człowieka z żoną, to nie warto się żenić” (Mt 19,10). Niezależnie od tego, jakie owo „nie warto” miało wówczas znaczenie w myślach uczniów, Chrystus podejmuje ich błędne mniemanie, ażeby pouczyć o wartości bezżeństwa. Odróżnia mianowicie bezżeństwo, które jest następstwem braków naturalnych, choćby nawet spowodowanych przez człowieka — od „bezżeństwa dla królestwa Bożego”. Chrystus mówi: „są i tacy bezżenni, którzy dla królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni” (Mt 19,12). Chodzi więc o bezżenność dobrowolną, wybraną ze względu na „królestwo niebieskie”, czyli ze względu na eschatologiczne powołanie człowieka do zjednoczenia z Bogiem. Chrystus dodaje: „Kto może pojąć, niech pojmuje!”, a jest to powtórzeniem tego, co wyraził na samym początku wypowiedzi o bezżenności (por. Mt 19,11). Tak więc owa bezżenność dla królestwa niebieskiego jest nie tylko owocem dobrowolnego wyboru ze strony człowieka, ale także szczególnej łaski ze strony Boga, który daną osobę wzywa do życia w bezżenności. O ile bezżenność taka jest szczególnym znakiem królestwa Bożego, które ma przyjść, to równocześnie służy ona także i temu, ażeby dla eschatologicznego królestwa poświęcić w sposób wyłączny wszystkie energie duszy i ciała w życiu doczesnym.

— Mulieris dignitatem, 25

W takim ujęciu antropologicznym rodzina ludzka żyje poniekąd w epoce nowego manicheizmu, w którym ciało i duch są sobie radykalnie przeciwstawiane. Ciało nie żyje z ducha ani też duch nie ożywia ciała. Człowiek w tym horyzoncie myślenia przestaje być osobą i podmiotem. Staje się wbrew zamierzeniom i deklaracjom wyłącznie przedmiotem. I tak na przykład, cywilizacja neomanichejska prowadzi do pojmowania ludzkiego seksualizmu raczej jako terenu manipulacji i eksploatacji niż jako przedmiotu tego odwiecznego podziwu, który przy stworzeniu kazał włożyć w usta Adama słowa odnoszące się do Ewy: „oto ciało z mojego ciała i kość z moich kości” (por. Rdz 2,23). Zdumienie to odnajdujemy w słowach Pieśni nad Pieśniami: „Oczarowałaś me serce, siostro ma, oblubienico, oczarowałaś me serce jednym spojrzeniem twych oczu” (Pnp 4,9). Jakże dalekie są współczesne koncepcje od dogłębnego rozumienia męskości i kobiecości zawartego w Objawieniu Bożym! Odkrywa ono w ludzkiej seksualności bogactwo osoby, która odnajduje swą prawdziwą wartość w rodzinie i wyraża swoje głębokie powołanie również w dziewictwie oraz celibacie dla królestwa Bożego.

— Gratissimam sane (List do Rodzin), 19

Linki zewnętrzne

• Hasło "dziewictwo" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich