Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Krzysztof JEŻYNA

Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej – (gr. „ekklesia” − zebranie, zgromadzenie, „ekklesiastes” – zrzeszenie wiernych wokół osoby Zbawiciela; łac. „ecclesia” – kościół) – wskazanie na ścisłe powiązanie moralności chrześcijańskiej z Kościołem: jest ona nie tylko głoszona i przeżywana przez Kościół, jest także jedną z dróg budowania Kościoła i umacniania jego jedności. W szerszej perspektywie prowadzi to do przekonania, że moralność chrześcijańska ma ze swej istoty charakter wspólnotowy i wspólnototwórczy. Charakter wspólnotowy odnosi się zarówno do Kościoła (wówczas mówi się o chrześcijaństwie eklezjalnym), jak i do społeczności świeckich (społeczny wymiar moralności chrześcijańskiej). Podkreślanie wspólnotowego charakteru moralności chrześcijańskiej wiąże się z koniecznością przezwyciężenia nazbyt indywidualistycznego jej odczytywania w pewnym okresie dziejów Kościoła; jest także wyrazem krytycznego odniesienia do współczesnych koncepcji życia społecznego w duchu skrajnego indywidualizmu (liberalizmu).

Najgłębszym źródłem, z którego wypływa prawda o eklezjalnym charakterze moralności chrześcijańskiej, jest Objawienie. Bóg, który wkracza w historię ludzkości, jest Bogiem Przymierza, Bogiem wspólnoty: najpierw wspólnoty narodu wybranego, a w Nowym Przymierzu – nowego ludu Bożego, czyli Kościoła. Przymierze na Synaju było równoznaczne z narodzinami Izraela jako narodu i jako wspólnoty ludu Bożego, co wyraża formuła Przymierza: Ja będę waszym Bogiem, a wy będziecie moim ludem. Wezwanie, jakie Bóg kieruje do ludzi, ma charakter wspólnotowy: to cały lud jest zaproszony, by wypełnić zobowiązania moralne Przymierza; stąd też odpowiedź Izraela ma również charakter wspólnotowy. Dopiero w ramach tej wspólnoty ludu sytuuje się indywidualna odpowiedź moralna.

Wspólnota Nowego Przymierza w Chrystusie urzeczywistnia się w Kościele. Nowy Testament potwierdza bardzo wyraźnie, że ten, kto staje się uczniem Jezusa, jest również włączony w Jego Kościół. Z daru „nowego życia w Chrystusie” rodzi się nowy lud Boży, a moralność wyrastająca z tego daru jest równocześnie moralnością tegoż ludu, czyli Kościoła. Kościół apostolski miał świadomość, że jest wyjątkową społecznością, w której wyraża się i realizuje zarówno indywidualny, jak i wspólnotowy charakter powołania chrześcijańskiego, a tym samym życia moralnego.

Chociaż prawda o ścisłym związku moralności chrześcijańskiej z Kościołem zawsze była obecna w refleksji teologicznej, to jednak uznanie jej wspólnotowego charakteru – tak w teorii, jak i w praktyce – wyraźnie osłabło w ciągu wieków; zaczęła coraz wyraźniej dochodzić do głosu indywidualistyczna wizja życia religijno-moralnego. Człowiek był wówczas postrzegany jako jednostka w relacji do Boga, zatroskany jedynie o zbawienie własnej duszy, niekiedy w duchu legalizmu i minimalizmu, uwikłany w jednostkowe dylematy sumienia, których rozwiązanie przynosiła kazuistyka. Przed Vaticanum II wskazywano na potrzebę wyrazistego mówienia o eklezjalnym wymiarze moralności chrześcijańskiej, ale dopiero soborowe i posoborowe dzieło ubiblijnienia teologii moralnej pozwoliło na odkrycie na nowo wspólnotowego wymiaru powołania chrześcijańskiego. Nastąpiło nie tylko dowartościowanie moralnych aspektów życia społecznego, ale przede wszystkim pojawiła się interpretacja moralnych problemów w kontekście wspólnoty Kościoła.

Nauczanie Jana Pawła II nt. eklezjalnego charakteru moralności chrześcijańskiej

Jan Paweł II w swoim nauczaniu na temat różnych aspektów moralności chrześcijańskiej – wprost albo tylko pośrednio – potwierdza jej ścisły związek z Kościołem. Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej ukazuje on z jednej strony przez mocne podkreślenie, że wierność Chrystusowi oznacza jednocześnie wierność Jego Kościołowi , z drugiej – przez stałe akcentowanie, że orędzie moralne Ewangelii zostało z woli Chrystusa powierzone Kościołowi. Nie ulega wątpliwości, że chrystocentryczne i pneumatologiczne ujmowanie moralności chrześcijańskiej znajduje u Ojca Świętego przedłużenie w ukazywaniu jej eklezjalnego charakteru. Papież pisze: Stała obecność Chrystusa przy człowieku każdej epoki urzeczywistnia się w Jego ciele, którym jest Kościół. Dlatego Chrystus obiecał swoim uczniom Ducha Świętego, który miał im „przypomnieć” i wyjaśnić Jego przykazania , i stać się źródłem nowego życia w świecie .

Życie chrześcijańskie z istoty swej ma charakter eklezjalny. Podkreślając tę prawdę, Jan Paweł II stwierdza, że już samo spotkanie człowieka z Chrystusem powinno być odczytywane w perspektywie eklezjalnej: Aby umożliwić ludziom to „spotkanie” z Chrystusem, Bóg dał im swój Kościół. Istotnie, „Kościół temu jednemu pragnie służyć, ażeby każdy człowiek mógł odnaleźć Chrystusa, aby Chrystus mógł z każdym iść przez życie” . Tę samą perspektywę eklezjalną wskazuje Papież, kiedy podkreśla, że na pytania, stawiane przez chrześcijan Chrystusowi, On odpowiada słowami Nowego Przymierza, które powierzył swojemu Kościołowi [...]. Dlatego odpowiedź Kościoła na pytanie człowieka niesie w sobie mądrość i moc Chrystusa ukrzyżowanego, Prawdy, która nam się udziela .

W świetle papieskiego nauczania należy mówić o następujących aspektach eklezjalnego charakteru moralności chrześcijańskiej:

• Kościół jest nauczycielem moralności

Kościół, przedłużając misję Jezusa Chrystusa i działanie Ducha Świętego, jest nauczycielem moralności. Kościół jest powołany i posłany, by głosić orędzie Ewangelii, orędzie wiary i moralności. Zbawczy cel misji Kościoła wymaga poznania i przyjęcia orędzia zbawienia, które jest dostępne w Kościele. Dlatego Jan Paweł II podkreśla, że przepowiadanie jest pierwszym zadaniem misji: Kościół nie może uchylać się od wyraźnego nakazu Chrystusa, nie może pozbawiać Dobrej Nowiny ludzi umiłowanych i zbawionych przez Boga .

• życie moralne buduje wspólnotę Kościoła

Współczesne, historiozbawcze ujęcie moralności chrześcijańskiej oznacza, że głoszeniu orędzia zbawienia winno towarzyszyć głoszenie orędzia moralnego. Jan Paweł II wskazuje, że istotną częścią orędzia ewangelicznego jest orędzie moralne, które nie tylko należy przyjąć przez wiarę, ale także szukać drogi nawrócenia i nowego sposobu życia, zgodnego z przyjętym orędziem . Jednocześnie podkreśla zdecydowanie, że Kościół nieustannie głosi normę moralną […]. Nie jest bynajmniej autorem tej normy ani jej sędzią. Kościół, posłuszny prawdzie, którą jest Chrystus i której obraz odbija się w naturze i |godności osoby ludzkiej, tłumaczy normę moralną i przedkłada ją wszystkim ludziom dobrej woli, nie ukrywając, że wymaga ona radykalizmu i doskonałości .

• Kościół jest środowiskiem życia moralnego

Ukazywanie jedności wiary i życia moralnego prowadzi do potwierdzenia ścisłego związku chrześcijańskiego orędzia moralnego z Kościołem; potwierdza także jedność przepowiadania w Kościele: jedność orędzia zbawienia i orędzia moralnego. Trzeba to odczytywać nie tylko od strony moralnych konsekwencji orędzia zbawczego, ale także z odwrotnej perspektywy: kiedy stawia się pytanie o charakterze moralnym, to chrześcijanin szuka odpowiedzi nie tylko w zasadach moralnych, normach i przykazaniach, szuka jej także u Kogoś – u Chrystusa jako Zbawiciela . Jezus jest tym, który udziela odpowiedzi na pytania człowieka, co więcej − sam jest odpowiedzią. W Nim człowiek znajduje zrozumienie swojej tajemnicy, może także poznać swoje najwyższe powołanie . Papież uczy: Kościół wie, że zagadnienia moralne nurtują każdego człowieka i angażują wszystkich, także tych, którzy nie znają Chrystusa i Jego Ewangelii, a nawet nie znają samego Boga. Wie, że właśnie poprzez życie moralne otwiera się przed wszystkimi droga zbawienia .

Kościół w swoim przepowiadaniu jest naznaczony charyzmatem nieomylności: Duch Święty, gwarantujący prawdę nieomylnego nauczania Kolegium Biskupów, sprawia swą łaską, że Kościół przyjmuje je z wiarą. Jedność w wierze jest dziełem Ducha Świętego – duszy Kościoła . Nie oznacza to jednak, że wszyscy członkowie Kościoła w jednakowy sposób uczestniczą w charyzmacie nieomylności. Charyzmatem nieomylności obdarzony jest Papież jako głowa Kolegium Biskupów, ponadto nieomylność przysługuje także Kolegium Biskupów, gdy wraz z Następcą św. Piotra sprawuje ono najwyższy Urząd Nauczycielski, a nawet wówczas, gdy biskupi rozproszeni po świecie, ale z zachowaniem więzów łączności między sobą i z Następcą Piotra, nauczają zgodnie z uznanymi prawdami. Dar nieomylności w nauczaniu wiary i moralności wiąże się z odpowiedzialnością za stałe i wierne przechowywanie depozytu Objawienia.

Rola Magisterium Kościoła w przepowiadaniu dotyczy nie tylko orędzia zbawienia, ale także przepowiadania moralności chrześcijańskiej. Co więcej, Magisterium odnosi się nie tylko do ogólnych zasad moralności chrześcijańskiej, lecz również do wskazań i norm szczegółowych. Wypełnia też doniosłą misję czuwania, ostrzegając przed ewentualnymi błędami, jakie mogą zagrażać, gdy sumienie nie uzna słuszności zasad moralnych podanych przez Magisterium . Autorytet Magisterium Kościoła odnosi się także do prawa naturalnego, bowiem zachowanie go jest konieczne do zbawienia .

Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej oznacza również, że wiara i moralność budują i wzmacniają Kościół. W kontekście dość wyraźnego rozdzielenia czy też rozdźwięku pomiędzy wiarą a moralnością, Jan Paweł II podkreśla potrzebę jedności – w teorii i praktyce – wiary i życia moralnego wszystkich członków Kościoła. Papież stwierdza: Kościół bowiem jest zarazem komunią wiary i życia; jego normą jest „wiara, która działa poprzez miłość” . Żadne rozdarcie nie powinno zagrażać harmonii między wiarą a życiem: jedność Kościoła zostaje naruszona nie tylko przez chrześcijan, którzy odrzucają lub zniekształcają prawdy wiary, ale i przez tych, którzy nie doceniają wagi powinności moralnych, jakie nakłada na nich Ewangelia . Integralnie rozumiana wiara, która prowadzi do decyzji pójścia za Jezusem i naśladowania Go, wiąże się z przyjęciem wezwania do życia w świętości. Jego znakiem i wyrazem jest postawa świadectwa wiary i życia moralnego, a szczególnym jej przejawem jest powołanie do męczeństwa. Taki styl życia chrześcijańskiego umacnia i buduje Kościół. Jan Paweł II przypomina o powszechnym powołaniu wszystkich chrześcijan do świętości realizowanej w Kościele i w świecie. Papież podkreśla, że obecnie istnieje zapotrzebowanie na świętość, w tym szczególnie na świętość katolików świeckich. Świeccy zobowiązani są realizować powołanie do świętości nie tylko w Kościele, ale także uczestnicząc w działalności doczesnej . W drodze do świętości ważną postawą jest świadectwo chrześcijańskie: świadectwo słowa i życia. W postawie świadectwa uwidacznia się wyraźnie związek pomiędzy wiarą a życiem moralnym. Świadectwo ujawnia bowiem bogactwo życia wewnętrznego w wyrażonych na zewnątrz słowach i czynach. Świadectwo życia moralnego przyczynia się do integralnie rozumianej i przeżywanej wiary. Wiara ze swej natury domaga się życia zgodnego z jej treścią .

Ewangeliczny radykalizm miłości może doprowadzić chrześcijanina do najwyższej formy świadectwa, jaką jest męczeństwo. Jest ono najwyższą próbą wiary, wymagającą złożenia daru z życia. Męczeństwo jako postawa moralna stanowi świadectwo miłości do Boga, jak też szacunku dla samego siebie, swoich najgłębszych przekonań: w męczeństwie, jako potwierdzeniu nienaruszalności porządku moralnego, jaśnieje świętość prawa Bożego, a zarazem nietykalność osobowej godności człowieka, stworzonego na obraz i podobieństwo Boga . Dla zrozumienia eklezjalnego charakteru moralności chrześcijańskiej ważne jest wezwanie Jana Pawła II do tego, by męczeństwo było odczytywane nie tylko jako heroiczna postawa życiowa, ale także jako codzienne świadectwo wierności ładowi moralnemu, nawet za cenę cierpień i ofiar . Jest to także świadectwo umiłowania Kościoła: jest świadectwem Kościoła i równocześnie temu Kościołowi służy.

W duchu nauczania biblijnego Papież wskazuje na Kościół jako środowisko życia moralnego, jako miejsce urzeczywistniania powołania chrześcijańskiego. Wspólnota eklezjalna, jako wspólnota w Chrystusie, umocniona Duchem Świętym, jest nowym typem społeczności, mającej wyjątkową zdolność jednoczenia ludzi, bez zagubienia ich osobowego i indywidualnego charakteru powołania i drogi zbawienia. Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej oznacza jednak nie tylko to, że w ramach wspólnoty Kościoła każdy może wypełnić swoje osobiste powołanie, ale także to, że życie moralne wszystkich członków Kościoła, a zwłaszcza ludzi świętych, przyczynia się do budowania Kościoła, potwierdzania jego świętości i jedności. Taki jest najgłębszy sens charyzmatów.

Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej wyraża się w zadaniu budowania Kościoła nade wszystko poprzez życie wiarą i miłością. Podstawowym obowiązkiem jest wykorzystanie wszelkich darów duchowych, głównie darów i charyzmatów Ducha Świętego, które każdy otrzymał w celu budowania wspólnoty . Najważniejszym darem jest miłość. Pozwala ona zachować jedność we wspólnocie. Eklezjalne odczytanie moralności chrześcijańskiej odwołuje się także do Kościoła jako wspólnoty kultycznej, a tym samym wskazuje na jedność życia moralnego i kultu; szczególnym potwierdzeniem tego jest ścisły związek życia sakramentalnego i moralnego. W nauczaniu Papieża problematyka ta szczególnie wyraźnie dochodzi do głosu w kontekście ukazania Eucharystii w życiu Kościoła i poszczególnych jego członków .

Kościół jako wspólnota Nowego Przymierza jest „duchową przestrzenią”, w której chrześcijanin poznaje wolę Bożą, jest niejako „miejscem” poznania moralnego. Wyjątkowo cenna jest wspólnotowa pomoc braci w odczytaniu i przyjęciu wymagań moralnych. Dlatego Kościół wspiera drogę życia moralnego swoich wyznawców, a czyni to przez modlitwę, ofiarę i wszelkie dzieła miłości. W ten sposób wspólnie poznawana i realizowana moralność ewangeliczna buduje wspólnotę braterską Kościoła. Jan Paweł II wskazuje w tym kontekście na znaczenie wspólnot kościelnych i ruchów religijnych, w których przeżywany dynamizm wiary i braterskiej miłości jest świadectwem dla nich samych, jak też dla wszystkich członków Kościoła .

W odniesieniu do tego szczególne znaczenie ma pomoc Kościoła w formowaniu prawego sumienia. Przypomniał o tym już wcześniej Sobór Watykański II . Kościół, dzięki temu, że jest znakiem i narzędziem obecności i działania Ducha Ożywiciela, staje się przewodnikiem ludzkich sumień, bo mocą tegoż Ducha Świętego Dobra Nowina przyobleka się w ciało ludzkich serc i sumień i rozszerza się w historii . Potrzebna jest jednocześnie praca Kościoła zmierzająca do sprawdzenia i ugruntowania zbawczych owoców Ducha . Chrześcijanin nie może pomijać Kościoła w wypełnianiu swego powołania życiowego, z drugiej strony posłannictwo Kościoła nie ogranicza się do zewnętrznego prowadzenia, ale odnosi się także do duchowego życia wszystkich jego członków: Droga Kościoła przebiega przez serce człowieka, tam bowiem jest owo ukryte miejsce zbawczego spotkania z Duchem Świętym, z Bogiem ukrytym . Wynika z tego, że eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej nie powinien być rozpatrywany w oderwaniu od osoby i posłannictwa Ducha Świętego.

Eklezjalny charakter moralności chrześcijańskiej oznacza, że moralność chrześcijańska jest ze swojej istoty moralnością eklezjalną, a więc moralnością wyrastającą z rzeczywistości Kościoła i ukierunkowaną na ten Kościół. Chrześcijanin do wypełnienia wymagań ewangelicznych potrzebuje środowiska życia, jakim jest wspólnota Kościoła. Jan Paweł II wskazuje, że Kościół niesie pomoc głosząc człowiekowi Boże zbawienie, ofiarowując mu i przekazując Boże życie za pośrednictwem sakramentów, nadając kierunek jego życiu przykazaniami miłości Boga i bliźniego . Zadaniem Kościoła jest więc głosić orędzie zbawienia i prowadzić do wiary, ofiarować dar „nowego życia w Chrystusie” przez posługę sakramentalną i kształtować moralność w duchu przykazań miłości.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Centessimus annus 55
• Christifideles laici 30; 33-34
• Dominus et Vivificantem 26; 64; 67
• Ecclesia in Africa
• Familiaris consortio 33
• Redemptor hominis 13; 20
• Redemptoris Materi 44; 51
• Vita consecrata
• Veritatis Splendor 3; 7; 25; 88-89; 107; 117
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół. 16; 22; 25; 33; 42
• Novo millenio ineunte
• Orędzie na 60-lecie Światowego Dnia Misyjnego, 1986
• Przemówienie Jasna Góra to konfesjonał i ołtarz Ojczyzny, Jasna Góra, 4 czerwca 1997
• Jan Paweł II. Przekroczyć próg nadziei.

Inne dokumenty Kościoła

• Kongregacja Nauki Wiary. Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis

Publikacje innych autorów

• J. Nagórny, Teologiczna interpretacja moralności Nowego Przymierza, Lublin 1989
• W. Bołoz, Eklezjalne aspekty moralności chrześcijańskiej, Tuchów 1991
• J. Nagórny, Duch Święty w sumieniu chrześcijańskim [w:] Jan Paweł II. Dominum et Vivificantem. Tekst i komentarze;;, red. A. L. Szafrański, Lublin 1994
• J. Wróbel, Eklezjalny wymiar wiary chrześcijańskiej, Roczniki Teologiczne 41/1994 z. 3
• J. Nagórny, Przesłanki biblijne moralności chrześcijańskiej [w:] Veritatis splendor. Przesłanie moralne Kościoła, red. B. Jurczyk, Lublin 1994
• S. Nowosad, Rola Magisterium Kościoła w teologii moralnej [w:] tamże
• J. Nagórny, Teologia moralna jako eklezjalna nauka wiary w świetle Veritatis splendor [w:] Jan Paweł II. Veritatis splendor. Tekst i komentarze, red. A. Szostek, Lublin 1995
• J. Nagórny, Moralność chrześcijańska. Życie z Chrystusem i w Chrystusie we wspólnocie Kościoła [w:] Katechizm Kościoła Katolickiego. Wprowadzenie red. M. Rusecki, E. Pudełko, Lublin 1995
• P. Morciniec, Kompetencje Urzędu Nauczycielskiego Kościoła w kwestiach moralnych. Analiza współczesnego nauczania Kościoła [w:] Vivere in Christo. Chrześcijański horyzont moralności. Księga Pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Seweryna Rosika w 65. rocznicę urodzin, red. J. Nagórny, A. Derdziuk, Lublin 1996
• J. Nagórny, Moralność chrześcijańska jako moralność nowego życia w Chrystusie [w:] tamże
• P. Góralczyk, Główne wyznaczniki odnowy teologii moralnej u kresu tysiąclecia [w:] Teologia moralna u kresu II tysiąclecia red. J. Nagórny, K. Jeżyna, Lublin 1998
• J. Nagórny, Historiozbawczy fundament moralności chrześcijańskiej [w:] tamże
• K. Jeżyna, Moralne przesłanie nowej ewangelizacji. Wezwanie do odnowy Kościoła i świata, Lublin 2002

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o eklezjalnym charakterze moralności chrześcijańskiej

Oto radosna prawda chrześcijańskiej wiary, której zawdzięcza ona swój głęboko ludzki charakter i swą niezwykłą prostotę. Dysputy wokół nowych, złożonych problemów moralnych stwarzają czasem wrażenie, że chrześcijańska moralność jest sama w sobie zbyt trudna, niezrozumiała i prawie niemożliwa do zrealizowania w praktyce. To nieprawda, ponieważ moralność ta, rozumiana w kategoriach ewangelicznej prostoty, polega na naśladowaniu Jezusa Chrystusa, na zawierzeniu Mu, na przyzwoleniu, by Jego łaska nas przekształcała, by odnowiło nas Jego Miłosierdzie udzielane nam w komunii życia Jego Kościoła. „Kto chce żyć — przypomina św. Augustyn — ma gdzie żyć i ma z czego żyć. Niech się przybliży, niech uwierzy i pozwoli się ogarnąć, aby zostać ożywionym. Niech się nie odcina od jedności członków”. Tak więc istotną treść moralności chrześcijańskiej może zrozumieć — dzięki światłu Ducha Świętego — każdy człowiek, nawet najmniej wykształcony, a przede wszystkim ten, kto potrafi zachować „prostotę serca” (por. Ps 86 [85], 11). Z drugiej strony, ta ewangeliczna prostota nie pozwala uniknąć konfrontacji ze skomplikowaną rzeczywistością, może jednak prowadzić do zrozumienia głębszej prawdy o niej, ponieważ naśladowanie Chrystusa pomaga stopniowo poznać zasady autentycznej moralności chrześcijańskiej i jednocześnie przysparza życiowej energii, aby można było ją realizować. Magisterium Kościoła ma obowiązek czuwać nad tym, by praktyka naśladowania Chrystusa rozwijała się w sposób organiczny, by nic nie fałszowało ani nie przesłaniało związanych z nim wymogów moralnych i wszystkich jego konsekwencji. Kto miłuje Chrystusa, zachowuje Jego przykazania (por. J 14, 15).

— Veritatis Splendor, 119

Linki zewnętrzne

• Hasło "moralność chrześcijańska" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich