Pielgrzymka zagraniczna (26): Różnice pomiędzy wersjami

Z Centrum Myśli Jana Pawła II - WIKIJP2
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Linia 104: Linia 104:
 
==== Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki ====
 
==== Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki ====
  
Wizyta w Belgii była ostatnim etapem i zarazem najdłuższą częścią podróży apostolskiej Jana Pawła II do krajów Beneluksu ([[Holandia]], [[Luksemburg]]). Wśród licznych spotkań, jakie Ojciec Święty odbył podczas pobytu w Belgii, niewątpliwie najciekawsze były spotkania z laikatem. Papież wielokrotnie poruszał kwestię powołania świeckich do działania w Kościele i powołując się na Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym [[Katolicka nauka społeczna|Gaudium et spes]] oraz wyjaśniając jej znaczenie, ukazywał jednocześnie rolę, jaką [[świeccy]] odgrywają w Kościele. Podczas spotkania z wiernymi w Antwerpii Papież mówił: ''Wolą Pana było posługiwanie się ludźmi po to, aby wypełniło się Jego królestwo, by stworzenie składało chwałę Bogu, by Jego objawiona [[prawda]] została poznana, by Jego [[miłość]] była obecna w każdym spotkaniu, we wszystkich międzyludzkich stosunkach, w każdej [[rodzina|rodzinie]] i w całym [[życie|życiu]] społecznym, by Jego [[Duch Święty|Duch]] przeniknął do najodleglejszych wspólnot i do najbardziej opornych struktur, aby wszystkie drzwi były szeroko otwarte na Jego zbawcze działanie... Właściwym wam [[powołanie|powołaniem]] jest «szukanie Królestwa Bożego, zajmując się sprawami świeckimi» Jesteście powołani przez Boga, by wykonując właściwe sobie zadania, przyczyniać się do uświęcenia świata na kształt zaczynu ([[Katolicka nauka społeczna|Lumen gentium]])''".
+
Wizyta w Belgii była ostatnim etapem i zarazem najdłuższą częścią podróży apostolskiej Jana Pawła II do krajów Beneluksu ([[Holandia]], [[Luksemburg]]). Wśród licznych spotkań, jakie Ojciec Święty odbył podczas pobytu w Belgii, niewątpliwie najciekawsze były spotkania z laikatem. Papież wielokrotnie poruszał kwestię powołania świeckich do działania w Kościele i powołując się na Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym [[Katolicka nauka społeczna|Gaudium et spes]] oraz wyjaśniając jej znaczenie, ukazywał jednocześnie rolę, jaką [[świeccy]] odgrywają w Kościele. Podczas spotkania z wiernymi w Antwerpii Papież mówił: ''Wolą Pana było posługiwanie się ludźmi po to, aby wypełniło się Jego królestwo, by stworzenie składało chwałę Bogu, by Jego objawiona [[prawda]] została poznana, by Jego [[miłość]] była obecna w każdym spotkaniu, we wszystkich międzyludzkich stosunkach, w każdej [[rodzina|rodzinie]] i w całym [[życie|życiu]] społecznym, by Jego [[Duch Święty|Duch]] przeniknął do najodleglejszych wspólnot i do najbardziej opornych struktur, aby wszystkie drzwi były szeroko otwarte na Jego zbawcze działanie... Właściwym wam [[powołanie|powołaniem]] jest «szukanie Królestwa Bożego, zajmując się sprawami świeckimi» Jesteście powołani przez Boga, by wykonując właściwe sobie zadania, przyczyniać się do uświęcenia świata na kształt zaczynu ([[Katolicka nauka społeczna|Lumen gentium]])''.
  
 
Przy grobie kard. Leo Josepha Cardijn - założyciela Chrześcijańskiej Młodzieży Robotniczej - zwracając się do ludzi [[praca|pracy]], Jan Paweł II, mając pełną świadomość problemów, z jakimi borykają się robotnicy, zalecał im, aby trwali w ufności do Boga i [[solidarność|solidarnym]] działaniem walczyli z [[bezrobocie|bezrobociem]]. W ten sposób robotnicy powinni również przeciwstawiać się absolutyzmowi [[państwo|państwa]] w każdej dziedzinie, a więc zarówno tam, gdzie chodzi o pieniądze, jak i w kwestii [[ideologia|ideologii]]. Papież przyznał również, iż należy prowadzić walkę o zmianę społeczeństwa, ale należy ją prowadzić, we właściwy sposób dobierając środki.
 
Przy grobie kard. Leo Josepha Cardijn - założyciela Chrześcijańskiej Młodzieży Robotniczej - zwracając się do ludzi [[praca|pracy]], Jan Paweł II, mając pełną świadomość problemów, z jakimi borykają się robotnicy, zalecał im, aby trwali w ufności do Boga i [[solidarność|solidarnym]] działaniem walczyli z [[bezrobocie|bezrobociem]]. W ten sposób robotnicy powinni również przeciwstawiać się absolutyzmowi [[państwo|państwa]] w każdej dziedzinie, a więc zarówno tam, gdzie chodzi o pieniądze, jak i w kwestii [[ideologia|ideologii]]. Papież przyznał również, iż należy prowadzić walkę o zmianę społeczeństwa, ale należy ją prowadzić, we właściwy sposób dobierając środki.
  
Zdecydowanie najbarwniejszym ze spotkań Papieża w Belgii było spotkanie z młodzieżą w Namur, podczas którego Jan Paweł II odpowiadał na stawiane przez młodych ludzi pytania. Entuzjazm zgromadzonych wywołał początek wypowiedzi, którą Papież zaczął - podobnie jak przedstawiciele młodzieży - od słów: ''Jestem Jan Paweł II, mam 65 lat''". Papież zauważył, że ostateczna przyczyna tak popularnego ostatnio ubolewania ludzi nad złem świata zawsze tkwi w człowieku i wezwał do tego, aby próbować zauważać pozytywne zjawiska i w nowy sposób patrzeć na Kościół i jego rolę w świecie. Problemy współczesnego Kościoła zdominowały również spotkanie Jana Pawła II z Episkopatem Belgii. Papież mówił, iż biskup ma do spełnienia w Kościele potrójną misję, gdyż działa jako ten, który naucza, ten, który uświęca oraz ten, który prowadzi lub Boży.
+
Zdecydowanie najbarwniejszym ze spotkań Papieża w Belgii było spotkanie z młodzieżą w Namur, podczas którego Jan Paweł II odpowiadał na stawiane przez młodych ludzi pytania. Entuzjazm zgromadzonych wywołał początek wypowiedzi, którą Papież zaczął - podobnie jak przedstawiciele młodzieży - od słów: ''Jestem Jan Paweł II, mam 65 lat''. Papież zauważył, że ostateczna przyczyna tak popularnego ostatnio ubolewania ludzi nad złem świata zawsze tkwi w człowieku i wezwał do tego, aby próbować zauważać pozytywne zjawiska i w nowy sposób patrzeć na Kościół i jego rolę w świecie. Problemy współczesnego Kościoła zdominowały również spotkanie Jana Pawła II z Episkopatem Belgii. Papież mówił, iż biskup ma do spełnienia w Kościele potrójną misję, gdyż działa jako ten, który naucza, ten, który uświęca oraz ten, który prowadzi lub Boży.
  
 
Najistotniejszymi tematami poruszanymi przez Papieża podczas spotkań z władzami państwowymi i korpusem dyplomatycznym były: kwestia przygotowywania się Europy do nowego, nadchodzącego millenium, dążenie Europy do zjednoczenia się i konieczność udzielenia pomocy krajom, które nie mogą zaspokoić elementarnych potrzeb obywateli. Papież ostrzegał, że żaden kraj nie może zamykać się na problemy innych społeczności. Podczas spotkania w siedzibie władz [[Europa|EWG]] Jan Paweł II wspomniał o powołaniu Europy, jakim jest budowanie przyszłości opartej na własnym dziedzictwie i chrześcijańskich korzeniach. Mówiąc o dążeniu Europy do jedności, Papież podkreślał potrzebę podjęcia wysiłku wymiany kulturowej, zwłaszcza pomiędzy tymi krajami, które - chociaż wniosły swój wkład w europejskie dziedzictwo - nie mają reprezentacji wśród władz EWG. Jan Paweł II wyraźnie miał tutaj namyśli [[kraje bloku wschodniego]]. Było to podkreślone słowami, w których |Następca Piotra ganił te ideologie, które są sprzeczne z ludzką [[wolność|wolnością]] i które, umniejszając [[wartość|wartości]] duchowe, prowadzą do kwestionowania [[etyka|zasad etycznych]]. Jednocześnie Jan Paweł II, mówiąc o celach, jakie stawia przed sobą EWG, z naciskiem podkreślał, że szybki [[postęp]] gospodarczy nie zawsze prowadzi do postępu w dziedzinie równości społecznej. (EP)
 
Najistotniejszymi tematami poruszanymi przez Papieża podczas spotkań z władzami państwowymi i korpusem dyplomatycznym były: kwestia przygotowywania się Europy do nowego, nadchodzącego millenium, dążenie Europy do zjednoczenia się i konieczność udzielenia pomocy krajom, które nie mogą zaspokoić elementarnych potrzeb obywateli. Papież ostrzegał, że żaden kraj nie może zamykać się na problemy innych społeczności. Podczas spotkania w siedzibie władz [[Europa|EWG]] Jan Paweł II wspomniał o powołaniu Europy, jakim jest budowanie przyszłości opartej na własnym dziedzictwie i chrześcijańskich korzeniach. Mówiąc o dążeniu Europy do jedności, Papież podkreślał potrzebę podjęcia wysiłku wymiany kulturowej, zwłaszcza pomiędzy tymi krajami, które - chociaż wniosły swój wkład w europejskie dziedzictwo - nie mają reprezentacji wśród władz EWG. Jan Paweł II wyraźnie miał tutaj namyśli [[kraje bloku wschodniego]]. Było to podkreślone słowami, w których |Następca Piotra ganił te ideologie, które są sprzeczne z ludzką [[wolność|wolnością]] i które, umniejszając [[wartość|wartości]] duchowe, prowadzą do kwestionowania [[etyka|zasad etycznych]]. Jednocześnie Jan Paweł II, mówiąc o celach, jakie stawia przed sobą EWG, z naciskiem podkreślał, że szybki [[postęp]] gospodarczy nie zawsze prowadzi do postępu w dziedzinie równości społecznej. (EP)

Wersja z 14:27, 13 kwi 2014

Dwudziesta szósta podróż apostolska (poza terytorium Watykanu i Włoch) odbyta przez Jana Pawła II w dniach 11-21 maja 1985 r. Celem były odwiedziny Holandii, Luksemburga i Belgii.


Przebieg pielgrzymki

11-15 maja 1985 HOLANDIA

Cel pielgrzymki

Głoszenie orędzia ewangelicznego, umocnienie Kościoła lokalnego, pogłębienie dialogu ekumenicznego i udział w uroczystościach 40-lecia wyzwolenia Holandii spod okupacji hitlerowskiej.


Przebieg pielgrzymki w Holandii

  • 11 maja

EINDHOVEN: Przemówienie powitalne

`S-HERTOGENBOSCH (DEN BOSCH): Procesja maryjnaNieszpory w katedrze; poświęcenie ołtarza • Spotkanie z katolickimi nauczycielami i wychowawcami

  • 12 maja

UTRECHT: Spotkanie z zakonnikami i zakonnicami w katedrze prymasowskiej; modlitwa brewiarzowa • Spotkanie z przedstawicielami organizacji katolickich • Spotkanie z przedstawicielami organizacji działających na rzecz Trzeciego Świata i organizacji misyjnych • Modlitwa Regina coeli • Spotkanie z księżmi parafialnymi, diakonami i świeckimi pracującymi na rzecz parafii • Msza św. w Irenehal

HAGA: Spotkanie z korpusem dyplomatycznym w siedzibie nuncjatury

  • 13 maja

HAGA: Msza św. dla chorych i niepełnosprawnych w centrum targowym Houtrusthal • Spotkanie z przedstawicielami rządu holenderskiego w Cartshuis - rezydencji premiera • Wizyta w siedzibie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

UTRECHT: Spotkanie ekumeniczne z przedstawicielami różnych Kościołów chrześcijańskich w Paushuize (domu Papieża) • Nabożeństwo ekumeniczne w kościele św. Piotra należącym do Kościoła reformowanego

  • 14 maja

MAASTRICHT: Liturgia Słowa w kościele św. Serwacego • Sanktuarium Gwiazda Morza - zawierzenie Kościoła w Holandii Matce Bożej • Msza św. na lotnisku Beck

AMERSFOORT: Spotkanie z młodzieżą • Spotkanie ze wspólnotą zakonnic z klasztoru Ter Eem • Spotkanie z Konferencją Episkopatu Holandii

  • 15 maja

AMSTERDAM: Ceremonia pożegnania i odlot do Luksemburga

Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki

Wizyta w Holandii była pierwszym etapem podróży Ojca Świętego do krajów Beneluksu (Luksemburg, Belgia). W Holandii swoją wizytę Jan Paweł II rozpoczął od pielgrzymki do sanktuarium maryjnego w 'S-Hertogenbosch, gdzie - wraz z przewodniczącymi Konferencji Episkopatów Europy - odprawił uroczyste nieszpory i poświęcił ołtarz. Podczas homilii, zwracając się do zgromadzonych, Papież podkreślał duchowe potrzeby ludzi żyjących we współczesnym świecie. Kościół zaspokaja te potrzeby, wspierając moralny rozwój człowieka i wznosząc społeczeństwo na wyższy poziom życia, i daje nadzieję życia wiecznego. Problemy współczesności były wielokrotnie poruszane przez Papieża podczas tej wizyty. Rozmawiając z przedstawicielami organizacji katolickich na temat bezrobocia, potrzeby solidarnośc i z najbardziej pokrzywdzonymi i roli kobiet w Kościele, Papież podkreślił, że u podłoża dramatu współczesności leży problem poszanowania godności ludzkiej oraz pracy nad kształtowaniem i odbudową sumień, które uległy powszechnie propagowanemu relatywizmowi. Z kolei podczas spotkania z kapłanami zaangażowanymi w pracę duszpasterską Papież mówił o roli parafii, której celem jest gromadzenie wiernych wokół Stołu Pańskiego i wprowadzanie ładu moralnego. Parafia, która wraz z rodziną jest najważniejszym miejscem formacji chrześcijańskiej, nie powinna się zamykać na problemy Kościoła, gdyż tylko współpracując z biskupem, diecezją, a poprzez to z całym Kościołem, może działać skutecznie.

Ojciec Święty mówił też o misji rodziny - pierwszego miejsca, gdzie człowiek doświadcza miłości Boga. Powołaniem osoby ludzkiej - mówił Papież podczas homilii w czasie mszy św. w Maastricht - jest kochać i być kochaną. Aby to powołanie było dla nas jaśniejsze, winniśmy nieustannie powracać do słów Chrystusa i Apostołów, które stanowią dla nas niewyczerpane źródło miłości, będącej samym życiem Boga. Odkrywamy je najpierw w łonie zgodnej i trwałej rodziny. W niej człowiek przyjmowany jest bezwarunkowo, bez konieczności usprawiedliwiania swojej obecności. Tam uczymy się istnieć. (...) Tam stopniowo budujemy naszą osobowość. Również tam odkrywamy, że to nie my jesteśmy centrum świata. (...) Dzięki dojrzałości rozwiniętej w środowisku rodzinnym możemy wnosić pozytywny wkład w ludzką i chrześcijańską historię społeczeństwa.

Podczas wizyty w Holandii, kraju w większości protestanckim, Ojciec Święty spotkał się również z przedstawicielami różnych Kościołów chrześcijańskich, a także wziął udział w nabożeństwie ekumenicznym w kościele św. Piotra w Utrechcie. Odpowiadając na poruszone przez przedstawicieli Kościołów protestanckich kwestie, Jan Paweł II podkreślił, że pomiędzy Kościołami wiele jest jeszcze rozbieżności, ale należy próbować je przezwyciężyć w duchu jedności, jakiej pragnie Chrystus.

Jednym z najistotniejszych wydarzeń tej podróży była wizyta Jana Pawła II w siedzibie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze. Podczas spotkania Papież podkreślił znaczenie, jakie instytucja ta, przez bezstronność działań, ma w rozwoju pokoju i przyjaznych stosunków pomiędzy narodami. Uwypuklając znaczenie rozwoju prawa międzynarodowego dla powszechnego poszanowania godności osoby ludzkiej i jej praw, Papież obiecał poparcie Kościoła katolickiego dla idei i pracy Trybunału. (EP)

- maja 1985 LUKSEMBURG

UWAGA - brak informacji do uzupełnienia

16-21 maja 1985 BELGIA

Cel pielgrzymki

Odwiedziny Kościoła katolickiego w Belgii, umocnienie w wierze.

Przebieg pielgrzymki w Belgii

  • 16 maja

BRUKSELA: Ceremonia powitania z udziałem pary królewskiej w parku Cinquantenaire • Spotkanie z burmistrzem Brukseli w Grand'Place • Przemówienie Papieża z balkonu ratusza

  • 17 maja

ANTWERPIA: Spotkanie w katedrze z laikatem zaangażowanym w życie Kościoła • Przemówienie do mieszkańców miasta na Grand'Place YPRES (IEPER): Ceremonia ku czci poległych • „Liturgia pokoju" (modlitwy, „Litania pokoju", przemówienie papieskie, przekazanie znaku pokoju i błogosławieństwo)

GANDAWA: Msza św. dla wiernych z regionu Flandrii • Sakrament bierzmowania

  • 18 maja (urodziny Papieża)

MECHELEN (MALINES): Wizyta w sanktuarium maryjnym w Hanswijk • Nabożeństwo ekumeniczne w katedrze św. Rumolda • Spotkanie z mieszkańcami miasta na Grand'Place • Spotkanie z przedstawicielami Kościołów i wyznań niechrześcijańskich w siedzibie arcybiskupa • Spotkanie z Episkopatem Belgii

BEAURAING: Modlitwa w ogrodzie sanktuarium Aubépine • Msza św. na błoniach

NAMUR: Spotkanie z mieszkańcami miasta • Spotkanie z młodzieżą na stadionie • Spektakl młodzieżowy

  • 19 maja

LIEGE: Spotkanie z mieszkańcami miasta • Spotkanie z laikatem francuskojęzycznym w Pałacu Wystaw

BRUKSELA: Spotkanie z Polakami

  • 20 maja

BRUKSELA: Spotkanie z artystami w katedrze Notre-Dame des Grâces • Msza św. • Spotkanie z Senatem i Izbą Reprezentantów • Spotkanie z korpusem dyplomatycznym • Spotkanie z rodziną królewską w pałacu Laeken • Wizyta w siedzibie władz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej

LOVAIN (LEUVEN): Spotkanie z władzami Katolickiego Uniwersytetu Belgijskiego • Spotkanie ze studentami i pracownikami uniwersytetu na stadionie

  • 21 maja

LOVAIN (LEUVEN): Wizyta na katolickim uniwersytecie w Lovain-la-Neuve • Spotkanie ze studentami i pracownikami uniwersytetu na GrandTlace • Odpoczynek w opactwie cysterskim w Tilf

BANNEUX: Wizyta w sanktuarium Matki Boskiej Biednych • Cicha modlitwa w kaplicy objawień • Msza św. na błoniach

BIERSET: Ceremonia pożegnania

Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki

Wizyta w Belgii była ostatnim etapem i zarazem najdłuższą częścią podróży apostolskiej Jana Pawła II do krajów Beneluksu (Holandia, Luksemburg). Wśród licznych spotkań, jakie Ojciec Święty odbył podczas pobytu w Belgii, niewątpliwie najciekawsze były spotkania z laikatem. Papież wielokrotnie poruszał kwestię powołania świeckich do działania w Kościele i powołując się na Konstytucję duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes oraz wyjaśniając jej znaczenie, ukazywał jednocześnie rolę, jaką świeccy odgrywają w Kościele. Podczas spotkania z wiernymi w Antwerpii Papież mówił: Wolą Pana było posługiwanie się ludźmi po to, aby wypełniło się Jego królestwo, by stworzenie składało chwałę Bogu, by Jego objawiona prawda została poznana, by Jego miłość była obecna w każdym spotkaniu, we wszystkich międzyludzkich stosunkach, w każdej rodzinie i w całym życiu społecznym, by Jego Duch przeniknął do najodleglejszych wspólnot i do najbardziej opornych struktur, aby wszystkie drzwi były szeroko otwarte na Jego zbawcze działanie... Właściwym wam powołaniem jest «szukanie Królestwa Bożego, zajmując się sprawami świeckimi» Jesteście powołani przez Boga, by wykonując właściwe sobie zadania, przyczyniać się do uświęcenia świata na kształt zaczynu (Lumen gentium).

Przy grobie kard. Leo Josepha Cardijn - założyciela Chrześcijańskiej Młodzieży Robotniczej - zwracając się do ludzi pracy, Jan Paweł II, mając pełną świadomość problemów, z jakimi borykają się robotnicy, zalecał im, aby trwali w ufności do Boga i solidarnym działaniem walczyli z bezrobociem. W ten sposób robotnicy powinni również przeciwstawiać się absolutyzmowi państwa w każdej dziedzinie, a więc zarówno tam, gdzie chodzi o pieniądze, jak i w kwestii ideologii. Papież przyznał również, iż należy prowadzić walkę o zmianę społeczeństwa, ale należy ją prowadzić, we właściwy sposób dobierając środki.

Zdecydowanie najbarwniejszym ze spotkań Papieża w Belgii było spotkanie z młodzieżą w Namur, podczas którego Jan Paweł II odpowiadał na stawiane przez młodych ludzi pytania. Entuzjazm zgromadzonych wywołał początek wypowiedzi, którą Papież zaczął - podobnie jak przedstawiciele młodzieży - od słów: Jestem Jan Paweł II, mam 65 lat. Papież zauważył, że ostateczna przyczyna tak popularnego ostatnio ubolewania ludzi nad złem świata zawsze tkwi w człowieku i wezwał do tego, aby próbować zauważać pozytywne zjawiska i w nowy sposób patrzeć na Kościół i jego rolę w świecie. Problemy współczesnego Kościoła zdominowały również spotkanie Jana Pawła II z Episkopatem Belgii. Papież mówił, iż biskup ma do spełnienia w Kościele potrójną misję, gdyż działa jako ten, który naucza, ten, który uświęca oraz ten, który prowadzi lub Boży.

Najistotniejszymi tematami poruszanymi przez Papieża podczas spotkań z władzami państwowymi i korpusem dyplomatycznym były: kwestia przygotowywania się Europy do nowego, nadchodzącego millenium, dążenie Europy do zjednoczenia się i konieczność udzielenia pomocy krajom, które nie mogą zaspokoić elementarnych potrzeb obywateli. Papież ostrzegał, że żaden kraj nie może zamykać się na problemy innych społeczności. Podczas spotkania w siedzibie władz EWG Jan Paweł II wspomniał o powołaniu Europy, jakim jest budowanie przyszłości opartej na własnym dziedzictwie i chrześcijańskich korzeniach. Mówiąc o dążeniu Europy do jedności, Papież podkreślał potrzebę podjęcia wysiłku wymiany kulturowej, zwłaszcza pomiędzy tymi krajami, które - chociaż wniosły swój wkład w europejskie dziedzictwo - nie mają reprezentacji wśród władz EWG. Jan Paweł II wyraźnie miał tutaj namyśli kraje bloku wschodniego. Było to podkreślone słowami, w których |Następca Piotra ganił te ideologie, które są sprzeczne z ludzką wolnością i które, umniejszając wartości duchowe, prowadzą do kwestionowania zasad etycznych. Jednocześnie Jan Paweł II, mówiąc o celach, jakie stawia przed sobą EWG, z naciskiem podkreślał, że szybki postęp gospodarczy nie zawsze prowadzi do postępu w dziedzinie równości społecznej. (EP)

Źródła

Bibliografia

  • (red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, "Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II", Wyd. WAM, Kraków 2005, s.383-386, 441-443, 456-458 W bibliotece.jpg
  • Jan Paweł II, "Dzieła zebrane", Wydawnictwo M, Kraków 2006, t. X, s. 701-910. W bibliotece.jpg
  • Jan Paweł II, "Nauczanie papieskie", Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 1996, t.VIII,1, s.639-836. W bibliotece.jpg
  • "Insegnamenti di Giovanni Paolo II", Libreria Editrice Vaticana, Rzym 1982, t.VIII,1, s.1249-1617. W bibliotece.jpg

Linki zewnętrzne

Zobacz także

Podróże apostolskie Jana Pawła II, Europa